Pak ma shumë dritë mbi figurën e Zef Vorf Nekaj
Zef Vorf Nekaj lindi në Domgjon, Mirditë më 14 qershor 1919 dhe e kreu shkollën fillore në konviktin “Mirdita” në Orosh dhe “Normalen” e Elbasanit. Ai punoi mësues në Mirditë, Peshkopi dhe në Kosovë, ku dha kontribut në hapjen e shkollave shqipe. Aty arrestohet, me akuza politike.
Arratiset dhe merr rrugën e emigrantit politik në Itali dhe SHBA. Diplomohet në dy universitete në Kaliforni, ku në vitin 1958 emërohet profesor i gjuhës shqipe në Institutin e Gjuhëve të Huaja në Monterey të Kalifornisë. Zef Nekaj ishte gjuhëtar, etnolog, folklorist, studiues, publicist, përkthyes. Bashkëpunëtor i organeve prestigjioze të shtypit të diaspores, si “Shejzat” e Koliqit, dhe mik me Mons. Zef Oroshit e Gjon Sinishtën etj..
Një prej personazheve më të jashtëzakonshëm të promovimit të vlerave të shpirtit shqiptar.
Bashkëshortja e tij, Dava e cila ishte bijë në Orosh, mbetet në Shqipëri kur mbyllet kufiri me Jugosllavinë. Duke e pritur derisa ata ribashkohen si në legjenda pas 45 vitesh, sepse Zefi ishte në listën e zezë të regjimit komunist!
Profesor Zef Nekaj ndërroi jetë në atdhe, në vitin 2003, pranë nipave të tij.
Zef Nekaj mbetet një ndër figurat më të rëndësishme të historisë së Diasporës Shqiptare!
Por… vazhdon të jetë “i harruar” edhe pse atdheu i tij ia ka borxh nderimin institucional. Ndërkohë që titujt e gradat i marrin ish-funksionarët e regjimit të kaluar!
Shënime të Vëlleznve Domgjon…
Emri i Zef Vorf Nekaj nga Domgjoni i Mirditës, në “Shêjzat” e Ernest Koliqit dhe Martin Camaj, si ndër personalitetet më aktivë të Diasporës Shqiptare, dhe një pendë e fortë, ku nga ai gjejmë mjaft artikuj të nivelit të lartë të shkruar në shumë libra, revista, gazeta në mërgim, deri tek “Shejzat” e Ernest Koliqit e Martin Camaj, me të cilët ishte mik dhe bashkpuntor i ngushtë, e ku Zef Vorf Nekaj, me shkrimet e tij ishte pjesë e revistës kulturore-atdhetare “Shejzat”, dhe pjesë e misionin kombëtar të gjithë intelektualve atdhetarë të kohës… Falenderime dhe mirënjohje për faqen “Orosh – Mirditë” për kët postim dhe të gjitha postimet me vlera që bën!
I dekoruar nga dy presidentët Bush, në SHBA, atdhetari legjendar, Prof. Zef Vorf Nekaj, nga Domgjoni i Mirditës, ishte mësimdhënës në Universitetin e Kalifornisë dhe Institutin për Mbrojtje në Monterey Amerikë.
Zef Vorf Nekaj ishte shkrimtar, historian, poet, përkthyes, etnolog, folkorist, gjuhtar, publicist, lindur në Domgjon të Mirdites, dhe fis me familjen Paci, të origjinës së Fishtës.
Kontributi i Prof. Zef Vorf Nekaj do vlerësohej nga elita e intelektualëve atdhetarë shqiptarë, elita e intelektualve Amerikanë…
Zef Vorf Nekaj, ishte një nga intelektualët atdhetarë më të vlersuar, nga te gjitha Shoqatat e Shoqërite Kulturore Shqiptare që nga Kosova, Italia e deri në Amerikë dhe mbas shumë viteve që u kthye nga emigrimi u dekorua edhe nga Presidenti i Shqiprisë!
Profesori legjendar Zef Vorf Nekaj, u largua nga Domgjoni i Mirditës në vitin 1940, me “Lahutën e Malcis” në gji dh At Gjergj Fishtën në shpirt, për të hapur shkolla shqipe në Kosovë. Ai është një nga emrat që nuk harrohen në historinë e arsimit në Kosovë e më pas në Europë si pjesë e “Shejzave” etj. e deri në Amerikë, si mësimdhënës në universitetin e Kalifornisë dhe Institutin Ushtarak në Monterey SHBA.
“Emra që nuk harrohen” titullohet libri që kanë të shkruar emrat e dy Vëllezërve Legjendarë nga Domgjoni i Mirditës, profesoret Zef Vorf Nekaj e Ndue Vorf Nekaj, që lanë Histori në Arsimin Kosovar dhe emri i prof. Veronika (Bala) Nekaj, nga Ferizaj (bashkëshortja e Ndue Nekajt) janë të shënuar në kët libër në krah Arsimtarëve Veteranë të Kosovës të viteve 1941-1951… Libri është shkruar nga profesori atdhetar nga Kosova, Τahir Z. Berisha.
Marrë nga faqja e FB, Orosh – Mirditë, 1 dhjetor 2023
Figura e Zef Vorf Nekaj dhe “Shejzat” e Koliqit
nga Jozef Radi
12.Zef V. Nekaj – Folklorës shqipe dhe arbreshe, Revista “Shêjzat” i ka dhanë vendin e merituem, i ka kushtue artikuj të ndryshëm; ka botue përralla, tregime, kallxime, vjersha popullore, etj. Zef Nekaj, i Mirditas, mësues i përgatitun, ka fillue qysh i ri të shkruejenë fletore e revista; shkrimet e tija lexohen me ândje pse rrahin gadi gjithmone çâshtje shqiptare.
Në Numrin 4-5 të Vjetit i te botimit (1957), nën titullin “Buzmi i Këshndellave ndër ne në Mirditë” (faqe 139-142) përshkruen nji zakon shumë të lashtë të maleve shqiptare, zakonin e Buzmit Bujar qi na kujton Ilirët e vjetër, të cilët digjshin në nji ditë të caktueme kërcujt e lisave, për me u lëshue vend triskujve të rij.
Në Malet e Veriut, natën e Krishtlindjes, digjet në votër nji trung i trashë qarri me njiceremoni të posaçme, me urime e me pije. Edhe në katundet e Gjermanisë, natën e Këshndellave digjen druj maje malesh e kodrash, bahen flakadaj, zjarrm me kashtë, si në disa vise të Shqipnisë, natën e Shën Gjinit. Në Palermë, edhe sot e kësaj dite, digjen në mes rrugve drrasa dhe orendi të vjetra jashtë përdorimi. Janë këto zakone shumë të vjetra pagane, të cilat krishtënimi i ka shpërngulë në ditë festash besimtare.
“Vjershat e njij Miku të Shqipnisë” (“Shêjzat”, Vjeti II i botimit (1958), faqe 165-170). Zef Nekaj përkthen, mbas njij parathanjeje, librin e Dr. Harry T. Fultz-it “Lines to Illyria” (Vargje Ilirisë). Thom se nuk gjindet shqiptar i ditve tona, qi mos ta ketë njoftë, ase sëpaku, mos t’ia ketë ndigjue zanin këtij arsimtari të çmueshëm, këtij amerikani qi shkrini fuqitë e veta rinore në dobi të rinisë shqiptare, në drejtimin e Shkollës Teknike të Tiranës, për shumë vjete me radhë. Landa e librit të Mister Fultz-it, na njofton Zef Nekaj, ndahet në katër pjesë:
1.Atdheu i Shqiptarve me 6 vjersha;
2.Lirija e popullit me 3 vjersha;
3.Republika Popullore me 4 vjersha;
4.Kujtime me 6 vjersha.
Gjithsejt 42 faqe e 17 ilustrime pamjesh qytetesh, natyre e katundesh, disa fytyra katundarësh dhe skenash me të cilat shoqnohen tingllimet. Nekaj përkthen shqip nga anglishtja dhe i boton në Revistën e Koliqit gjashtë copë nga vjershat e Mr. Fultzit. Po japim këtu vetëm titujt:
1.“Mali i Dajtit” (Dajti kundrue nga trolli i Legatës Amerikane në Tiranë (në prendverën e vjetit 1946);
2.“S’ka lot me derdhë” (nji fëmijë lodron në nji fushë afër Tiranës – Prendverë 1946);
3.“Vendi i Shqipes së malit”;
4.“Ullijtë e vjetër”;
5.“Urat e vjetra duken se thonë” (Urë Romake mbi Lumin e Tiranës, afër katundit Tufinë);
6.“Atje në nji qytezë malore” (flet për Gjinokastrën – 1946).
“Njiqind e pesëdhetë vjetori i ditëlindjes së Lincolnit” (“Shêjzat”, Vjeti III i botimit, (1959), faqe 83-88). Zef Nekaj, në bashkëpunim me të ndjemin Mhill Markun, ban jetëshkrimin e këtij Kryetari të Shteteve të Bashkueme t’Amerikës, qi me vullnetin e fortë, me zgjuetsinë e mendjes, dijti të bahej prej asgjaje, prej njij druvari, President i shtetit ma të përparuem të botës.
“Nji vepër postume e Faik Konicës” nga Zef Nekaj (“Shêjzat”, Vjeti IV i botimit (1960), faqe 20-27). Meriton lavdim Zef Nekaj, qi ua ban të njoftun lexuesave të “Shêjzave” veprën postume të Mjeshtrit të Tosknishtes, Faik Konicës, me titullin “The Rock Garden of Southeastern Europe” (Kopshti shkambuer i Europës juglindore), qi u botue në vjetin 1957. Zotni Nekaj përmbledh shkurtimisht mbrendinë e kësaj vepre të Konicës, të cilën shumkush nuk e njef. Gjatë kësaj përmbledhjeje, Zef Nekaj thur disa kujtime të veta e disa mendime, të cilat e bajnë tërheqës artikullin-recensim.
“Fustanella Piktoreske” prej Faik Konicës, përkthen Zef Nekaj nga anglishtja (“Shejzat”, Vjeti IV i botimit (1960), faqe 147-153). Faik Konica në kët shkrim përshkruen mveshjen kombtare e na thotë se fustani (i njoftun jashtë nën trajtën e italjanizueme fustanella), ka qenë mveshë kudo në viset shqiptare, dhe se Grekët e kanë përvetsue prej Shqiptarve. Revista “Shejzat” e ilustron kët përkthim të Nekajt me tri fytyra të bukura burrash të mveshun me petka kombtare, me fustanellat qi përshkruen Konica.
“Fishta pa emën në tekstet e shkollave të Shqipnisë” (“Shêjzat” Numër 1 veçantë në kujtim të Fishtës, Vjeti V i botimit (1961), faqe 487-489). Edhe Zef Nekaj mori pjesë me shkrim në kremtimin qi Revista bani në rasën e 90 vjetorit të lindjes së Poetit Kombtar. Si mësues, Zef Nekaj mori si argument nji çâshtje arsimore, librat për shkollat komuniste të Shqipnisë. Atje, do s’do, Fishta âsht gjallë me shembujt e nxjerrun prej veprave të tija nga shkrimtarët e periudhës komuniste. Të vlejë si shembull “Gramatika e Shqipes” nga Konstantin Cipo, qi qe ministri i parë i arsimit posa partija komuniste zuni vend në Tiranë, i cili për të përforcue rregullat gramatikore, sjell si shembuj fraza nga veprat fishtjane.
“Konvikti Mirdita n’Orosh” nga Zef V. Nekaj (“Shêjzat”, Vjeti VI i botimit (1962), faqe 333-337). Nji copë e historisë s’arsimit tonë kombtar. Zef Nekaj merr shkas për të na dhanë lajme mbi kët Konvikt nga nji studim i zojushës Fehime Pipa, e cila në rradhën e konvikteve ka harrue të përmendë atë të Mirditës. Ky Konvikt pat qenë hapë në prendverën e vjetit 1926, e qysh prej vjetit shkolluer 1929-1930, kanë dalë prej tij 10-20 nxanës me diftesën e lirimit të shkollës fillore. Konvikti “Mirdita” u dogj prej komunistave, me 21 dhetuer 1944.
“Pashkët në burg” (Nga kujtimet e Kukavicës) nga Zef V. Nekaj. (“Shêjzat”, Vjeti X i botimit (1966), faqe 37-39). Tregon artikullshkruesi se çka ka vuejtë në burgun e Kukavicës në Serbi në vjetin 1947; Ai përshkruen kujtimet e veta gjatë qindresës së vet n’at burg mbasi pat qenë shpërngulë nga ai i Nishit. Në burg, Zef Nekaj lidhi miqsi të ngushtë me nji mësues kosovar, i cili ndau të mirat e të ligat me të.
Marrë nga vepra “Nëper Vullajt e Shejzave” – Karl Gurakuqi – Romë 1959
Lajmerim i Shejzave
Zoti Zef V. Nekaj, qi kreu në Monterey të Kalifornisë studimet universitare tue marrë titullin “Master of Arts”: në gjuhë e letërsi ruse, Drejtorija e Redaksija e “Shêjzave” i paraqesin i përgzimet ma të nxehta për gradën akademike të fitueme me cenë shembullore. Lart e mâ lart!
Revista “Shêjzat” – Vjeti i IX–1965; Nr. 9-10; faqe 354-357
Buzmi i Këshndellavet ndër né në Mirditë
nga Zef N. Nekaj
Mbassi thehej mbasditja e Natës së Këshndellavet ase e Natës Buzmit, në katundin tem u ngjallte njifare lëvizjeje pregatitse me të ngazullue. Amviset e shpijakëve me dhantina haesh në sahana e kupa, marrë nën duer, mbulue me shamija e mbajte shquet në shêj përvujtnije, shkojshin e vijshin vrik e vrik te shoqet e tyne për t’u que shka atyne u mungonte, pse Nata e Buzmit duhej t’i kënaqte e nginte të gjithë. Burrat aty këtu shifeshin o tue marrë o tue çue kusija, gjygyma, kunguj pies, shirqa e butila me venë. Camërdhokët, tue ia thanë kangës, ia jepshin shpatijeve me latusha e këmesa në krah për të pre dëllijat që digjeshin ma mirë e për me këndue në haré me krizma e xhishillima “Buzmit të Këshndellave”. Të tjerët, skâje arash e kopshtijesh, prejshin buzmin që përbâhet prej nji cupil qarri të trashë sa mbërthen dora dhe mâ i gjatë se dash m’ dash t’oxhakut ase sa të mbrrijë e të kalojë prej nji carani te tjetri. Mandej merren disa copa te kiemesh nga të gjitha pemët frytdhânse, tue përjashtue ferrat, murrizat dhe çdo pemë t’egër. Të gjitha lidhen për të premen e qarrit me kurpna a shelnja e lihen mbas dere nën strehen e shpisë. Prap do tjerë ua thekshin kambëve me dorza e duej kashte, marrë prej bjeshkalive qi mbjellin gjithfarë drithnash. Kashta duhej
për të ba me të lamnajet.
Përnjimend dukej se secili kishte marrë me krye nga nji barrë të jashtzakonshme e bajshe be se askuj s’i dilte rend për të ndrrue fjalë me njeri të gjallë pa i dhanë fund punës së caktueme.
Mbarështrue punë e bagti, la e ndrrue, skuqë në ftyrë prej acarit dhe ndezë prej nji gëzimit të heshtshëm, gjindja e thjeshtë e shpisë seme iu afrojshin shqimes së votrës, prej kah, nga drujt e pa tym që ndezeshin kadalas, vinte të nxehtit e ambël. Gazi e shpresa xixillojshin në sytë tonë të sjellun kah baba, i zoti i shpisë, që, edhe pa prekë shumsend me dorë, krejt punët i miratonte gati si prej veti, pa prozhmue e idhnue njeri.
Ai pyette së pari:
-Oj gra, a kini çue shka kimi pà shnue? – E nana, e zoja shpisë: – Mana, gji’ça shka kimi pà shnue.
Të gjithë brofshim në kambe: motra e vllau bijshin dëllijat, me të cilat im at mbushte pil e për majë oxhakun dhe për pak kohë u dukte se fikej zjarmi prej sosh. Vllau i madh me kunatën, tue e mbajtë për skajesh, bijshin buzmin e lanun nën strehë, të cilin i zoti i shpisë e zgjidhte dhe e vente ur’ oxhakut, kurse qarrin vlla e kunatë e vejshin tej e tej zjarmit, tue qindrue vllau kah ana e burrave e nusja kah e grave; tjerët bijshin kashtën, nësa nana vinte me bukë e krypë në dorë dhe motrat shpejtojshin me pru sofrën dhe secili ka nji send. Ashtu në kambë përcjellshim ndezjen e dëllijave që farfullojshin gjithkah e mandej shkriheshin në farfurija e pluhën hini.
-Ver’ e Këshnellë! – uronte burrnimi nji zâni, dhe granija gjegjej – tash e përherë. Kta u përsritte ritmikisht disa herash derisa u digjshin krejt krecet e mbetshin vetëm shtagat e përcëllueme të dëllijave. Atëherë i zoti i shpisë merrte do kashtë gruni me të cilën bante nji kryq dhe e rrethonte këtë me nji rreth po nga kashta: ky ishte lami. Mbi lamë mandej im at nepte shejë që të shtrohet sofra, ku duert e shpejta të nuseve e të motrave resheshin, të gjitha të mirat e Zotit. Ndërsa gotat e rakisë rrijshin mbushë pa u prekë, im at fillonte lutën ndër gjuj të mdhaj, mandej prej gotës së vet i nepte buzmit me pij tue stërpikë me raki sungun që ishte vu në krye të tubit, tue thanë me rend për çdo të kieme:
“Sungu na e ka dhanë” e na të tjerët “sungu le ta pije!”
“Qersheja na e ka dhanë” na tjerët “qersheja le ta pije!”
“Kumlla na e ka dhanë” na tjerët “kumlla le ta pije!”
“Molla na e ka dhanë” na tjerët “molla le ta pijë!”
“Dardha na e ka dhanë” na tjerët “dardha le ta pije!”
“Arra na e ka dhanë” na tjerët “arra le ta pije!”.
“Toka na e ka dhanë” na tjerët “toka le ta pije!” etj.;
Mandej u çojshin gotat radhazi tue u mundue me iau përligjë urimeve të babës.
Para se të shijoheshin mezet, baba i nepte buzmit me hangër tue vu në çdo cung të tij nga nji grimce prej çdo mezje tue thanë: “ “Sungu, qersheja etj. le ta hajë!” Po ashtu u bante dhe kur nisshim me hangër darkëne me pi venën.
Mbassi u kryente darka, u çonte sofra, u mblidhte lami i saj e u qitte jashte nën strehqn e kosharit, vllau i madh me nusen e vet merrshin unët e qarrit e i rrafshin me rend për vargojsh tue thanë:
Sa gjacllema dalin!?” e na, prij prej babës, gjegjeshim: “Aq gjelm né na lefshin!”
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq gjelm na u martofshin!”
“Sa gjaellema dalin!?” e na: “Aq gjelm na u trashgofshin!”
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “ Aq gjelm të parë na u bafshin!”.
“Sa gjacllema dalin!? “ e na: “Aq trèma ktu dalshin!”
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq pendëqé na u shtofshin!”.
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq pende qé na ngafshim!”.
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq barrë drithi gjeçim!”
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq barrë gjroshësh gjeçim!”.
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq koshare na mushshim!”
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq hamare na mushshim!”.
“Sa gjacllêma dalin!?” e na: “Aq kulla na grefshim!”.
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq kumonë na tingllofshin! “.
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq sofra ktu u shtrofshin!”.
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq zemra ktu u gzofshin! “ etj. e nenë fund:
“Sa gjacllema dalin!?” e na: “Aq bekime paçim””.
Kur mbarojshin shkëndijat, i shkrepshin edhe nji herë cungjt tue pvetë:
“A ka ma gjacllëma?” e na “Jooo!” Mandej ata: “Sa gjacllemaduelën?” e na “Aq t’mera paçim!”.
Unët e qarrit iu dorzojshin babës, i cili i tubonte me të padjegmete ur’oxhakut. Si u përshndetshim edhe nji here me venë, na të vegjlit shkojshim me fjetë, kurse të vjetrit rrijshin çuet tue pi e bisedue, nësa granija gatonte darkën e dytë. Në mjesnatë na zgjojshin të gjithve, e, mbassi u shtrëngojshim, u nisshim kah ara, tue marrë me vehte raki, tepsinë plot me hae, buzmin e kashtën. Në mjedis t’arës mbi borë im atë ndreqte lamin me kashtë; mbi të pushojshin tepsinë tue shqiptue e ba gjithshka që kishim ba për lamin e sofrës. Nësa i zoti i shpisë me nji tjetër ndreqte lamin, na tjerët shkojshim në rranxë të secilës pemë, nga të cilat kishim nxjerrë të kiemet e buzmit dhe i stërpikshim me raki e vënë, mandej u nepshim pak thërmija të haevet tue lanë të kiemet përkatse te çdo peme, tue shoqnue këtë rit me fjalët: “Na e ka dhanë”. “Le ta pijë, le ta hajë!”.
Ma në fund vllau i madh, të cilit nusja i kishte vu dorën mbi sup, u matte me pre me spatë nga nji degë te pemëve, që u jepshim me pi e me hanger tue thanë: “A ta pres?” e nusja i përgjegjej: “Mos e prit se bân me thes!” Këtë u përsritte tri herë rresht. Vendin ku mashkulli matej me e pre, femna e lidhte me dy, tri fije kashte nga ato të lamit të sofrës. Mbassi kryejshim këtë, kthejshim te lami i arës, ku pijshim e hajshim nga të gjitha ato që kishim marrë me vehte në tepsi tue uruesi në darkën e mbramës.
Nesre delshim bashkë me fëmijtë e lagjes mbi sukore për të çmue lamin ma të mirë në katund. Ashtu grumbull tue brohoritë shkojshim me i kërkue zojës s’asaj shpije nga dy vola (4 kokrra) kakruq (arra) përshoq si shpërblim tue i thanë:
Tei ke lamin ma të merë.
Del e para m’prenverë,
Kakruqt tu piqen me verë!
Dhe e zoja e shpis, si na nepte shka ishte zakon nja dy grushta kakruq i derdhte n’oborr për të na pa tue u kacafytë. Atij që së pari i dilte arra fuq e që na i thomi “firuk”, i mbette për gjithë vjetin emni “kakruk – firuk”
Revista“Shêjzat” –Vjeti i I – 1957, nr. 4-5, faqe 139-142
Marrë nga Libri i Jozef Radit “Arkitekt Koliqi – Monumenti Shêjzat”