Periudha e shkollave të Ernest Koliqit në Kosovë
Raport i CIA-s i vitit 1953
(Pjesë nga një raport i vitit 1953 për Agjencinë Qendrore të Inteligjencës (CIA),
me temën “Pakica shqiptare në Jugosllavi”)
“Pas tridhjetë vjetësh robërie, grupet e mësuesve dhe të misionarëve vullnetarë që u dërguan në Kosovë nga qeveria shqiptare ishin të parët që iu drejtuan kosovarëve në gjuhën shqipe. Kështu, shkollat shqipe nisën punën në Mitrovicë të Kosovës; në Prizren u hapën shkolla e mesme e ulët dhe një gjimnaz, një shkollë normale në Gjakovë, e në Prishtinë një shkollë e mesme e ulët dhe e naltë normale me konvikte për 500 nxënës.
Në shkollat e sapohapura fillore në fshatra u punësuan mësues shqiptarë. Por, derisa në Kosovë brenda një periudhe të shkurtë kohore kuadri i mësuesve u rrit shumë, në vetë Shqipërinë ai u zvogëlu, duke qenë se Qeveria e Zogut nuk kishte parashiku kurrë domosdoshmërinë e një kuadri të gjerë të mësimdhënësve.
Gjatë kësaj kohe u bë një studim i plotë i ligjeve administrative serbe në mënyrë që ato të mund të sinkronizoheshin me ligjet shqiptare. U kriju një sistem i tërë administrativ që përfshinte gjykatat, forcat e armatosura dhe policinë në fshatra, organizata sportive, kampet verore për të rinjtë, etj. Për më tepër, pesëmbëdhjetë bursa u krijuan për studentët që dëshironin të vazhdonin studimet e tyre në një universitet të huaj. Qëllimi ishte të arsimoheshin për të ardhmen një numër i caktuar specialistësh që do të familjarizoheshin me frymën e kulturës [X].
Me këmbënguljen e qeverisë për zhvillimin e arsimit publik, midis viteve 1941 dhe 1944, në shpirtrat e kosovarëve, te mësuesit, te zyrtarët dhe në veçanti te studentët, u mboll fryma e nacionalizmit. Inspektoratet dhe drejtoritë e arsimit publik dhe shkollat e nivelit të mesëm, kishin biblioteka të shumta të pajisura me libra me materiale në gjuhën shqipe për lëndë diturake të të gjitha llojeve.
Më shumë libra në gjuhën shqipe u botuan në Kosovë, sesa në Shqipëri gjatë gjithë pavarësisë së saj. As në shkollat fillore, midis zyrtarëve të qeverisë, nuk u ndi mungesa e librave. Serbët dhe malazezët u ankuan se qeveria nuk kishte hapë numër më të madh të shkollave fillore serbe. Arsyeja për këtë ishte se sllavët kurrë nuk kishin kërku zyrtarisht që të bëhej kjo gjë.”
(Përktheu Agim Morina)
.