Personalitet e poet i veçantë Mirash Ivanaj – Mexhit Prençi

Personaliteti e poeti i veçantë Mirash Ivanaj Mexhit Prençi

Shёnime mbi librin “Epopeja e Njeriut”, të vëllezerve Ivanaj përkthyer dhe shoqëruar me nji studim nga Dr. Lazër Radi

Jeta e të mëdhenjeve është epokale “Dr. Mirash Ivanaj, emër i bardhë si dëbora, të cilit rinia shqiptare i mban në zemër një vend mirënjohje”

Mirash Ivanaj një ndër atdhetarët dhe personalitetet më të shquara të kombit, njohës i 11 gjuhëve të huaja, me dy fakultete të kryera në Romë, atë të letërsisë dhe të jurisprudencës, ministër arsimi në kohën e Mbretit Zog, dënohet dhe persekutohet nga regjimi komunist, gjersa vdes në burg. Ky personalitet i kulturës kombëtare është edhe poet i talentuar.
Libri i tij i shkruar me bashkautor të vëllanë Martinin, gjithë-gjithë 22 poezi, dëshmon për klasin e tij edhe në rrafshin e poezisë, edhe pse u shkruan në moshën e rinisë. Njëzet e dy poezi (1908-1918) krijuar nga Martin dhe Mirash Ivanaj përfshirë në librin “Epopeja e Njeriut” janë pak, fare pak për një poet që të hyjë në historinë e letërsisë. Mirëpo kur këto poezi jane poezi, ndër më të mirat e kohës kur u lindën, ndër poezitë elitare të periudhës 1908-1940, na nxit të përsëritim sentencën se, jo sasia por cilësia është vlerë. Mund të shkruash me dhjetra e dhjetra libra, madje edhe voluminozë, por nëse vlerat artistike, estetike dhe kumtore janë të nivelit të ulët, ato kënaqin vetëm autorët mediokër dhe lexuesit mediokër.
Poezitë e Martin dhe Mirash Ivanajt, kanë një specifike të veçantë: janë përjetime të çasteve, momenteve, episodeve, të shfaqjes së dashurisë, të pasioneve të mëdha dhe, përjetimeve të thella të raporteve dashurore në kulme kënaqësie, po edhe në drama ndarjeje e tradhëie. Madje ajo që përbën thelbin e personales artistike të poetëve është pasioni i fuqishëm i dashurisë, e cila jepet si një forcë magjike gjithë energji si dashuri shpirtërore, platonike dhe idealiste.
Poetët Ivanaj e shohin të bukurën te shpirti, te idealja, te pasioni i madh dashuror dhe jo tek akti i fundit, seksi. Kjo optike buron prej moralit te kohes kur jane shkruar poezite, sipas psikologjisë rinore të moshës së poetëve si dhe, nga ndikimet dhe trajtimet e kësaj teme nga letërsia botërore. Është një alternativë poetike, një vështrim poetik, që lidhet edhe me filozofinë dhe estetikën e së bukurës në natyrë, shoqërinë njerëzore dhe, nga botëkuptimi dhe morali i njeriut të asaj kohe.
Po le të kthehemi përsëri te poezitë e Martin dhe Mirash Ivanajt. Dukuri tjetër në poezitë e librit “Epopeja e Njeriut” është mishëerimi artistik i fiozofisë së jetës dhe vdekjes, të së përkohshmes dhe së përjetshmes, të së bukurës dhe së shëmtuarës, të cilat jepen poetikisht në disa poezi si të: “Këngë për fundin”, “Kalimtare”, “Nënshtrimi”, “Njeriu” etj. Ja disa vargje nga poezia “Kalimtare”:

Dhe ne vazhdojmë me ngutje e hov
të bindur se bota me ne fillon,
koha e vdekur majë shpirtit vajton
dhe varri i lagësht e quan veten hyjnor,
pa e ditur se fillimi i fundit troket në derë
dhe amëshimi n’gajasje shpërthyese na përqesh…

E shkruar bukur, me pasion, me situata dramatike e ritëm dinamik, është krijuar poemthi “Semiramida” që përshkohet nga frojdizmi, ku jepet me art klasik drama e epshit për seks, mëdyshjet dhe lufta me veten për inçestin mëmë e bir. Temë kjo e trajtuar nga tragjikët e mëdhenj grekë… Autorët paraqesin me mjeshtëri artistike luftën e brendshme te epshit për seks, nga Mbretëresha Semiramidë, dyluftimin me veten: midis nderit dhe vesit, detyrës dhe kontrollit të vetvetes, pasionit që mbyt arsyen dhe fisnikërisë. Pas kryerjes së aktit seksual të Semiramidës me të birin, që i ngjante të atit, nëpërmjet dy vargjeve të fundit,

“Me pas gjithçka rreth tyre, u zhyt në baltovinë
Veç Zoti pastë mëshirë për fjalën që u gremis”,

transmetohet kumti se kënaqësia shtazore kur shkelet morali të mbulon me baltovinë, atëherë njeriu e kupton mëkatin dhe i drejtohet Zotit ta falë.
Poezitë e vellezërve Ivanaj, në këtë liber, kanë si temë kryesore dashurinë në variacione të ndryshme. Pothuajse të tëra poezitë i përshkon një ndjenjë e zjarrtë, e fuqishme, e pastër dhe potente që buron nga pasionet e mëdha të dashurisë frojdiste të inçestit, ku ekzistojnë të gjitha ngjyrat, tingujt dhe elementët realiste, romantike dhe frojdiste. Do të ndalem telegrafisht te një poezi që i këndon dashurisë me shikim të parë, e cila titullohet Kënga e këngëve.

Tashti gjykomë!
Ti sa kalove, unë i goditur
i çoroditur mbeta. Shurdhan i heshtur
shtanga, ashtu krejt i verbuar, i drobitur,
si toka kur përqafet e mëkohet vetëtimash.
………………………
As bota s’jeton më, gjithësia krejt e vdekur.
N’heshti janë zhytur yjet dhe toka pezull rri,
n’kët’ mbretëri të heshtjes, po vdes
edhe vdekja vetë, e pas i vjen gremina
Megjithatë, ai pret edhe pse e di se më kot pret:
Më kot pres. Nata të ka fshehur në gji të saj.
A thua vallë në shpirt i ëndërron këto gjëmime,
a, mos drithërima dhe gazi i hareshëm shpërthen
prej teje, e ta ndez pasionin përvelues?

Çdo koment është i tepert. Në këtë përmbledhje poetike ndeshim edhe një poemth të titulluar “Hetera” që i kushtohet një prostitute të mplakur.

Dikur u rrëzua infektuar prej turpesh
tash thirrjet e trupit mundi përplot t’i mbushë,
rrethuar e ka vetveten me flligështi e terr,
e shpirti sterr i nxin mbytur prej mëkatesh.
E lind bukurinë tek shkel pa mëshirë vetveten,
e në flokët e dendur nëpërkat i lëvizin. (Hetera)

Është shkruar me art, me figuracion të pasur, ku vendin e parë e zenë metaforat, tropet, simboli, epiteti dhe grotesku, që dëshmon jo vetëm talentin e poetit, por edhe intelektualin e shquar, njeriun e ditur, vëzhguesin e hollë, psikologun e thellë, i cili jo vetem zbulon dramat e kësaj prostitute të plakur, por i shtjellon ato me art të mrekullueshëm e magjik, duke percjellë kumte të fuqishme njerëzore, të cilat burojnë prej gjendjeve dramatike të së keqes, prej nga nxirren mësime që të mos përsëriten. Poezitë e vëllezërve Ivanaj janë përkthyer prej serbishtes nga Dr. Lazër Radi, i cili ka arritur ta shqipërojë bukur, duke mos ia bjerrë vlerat e saj, duke i qendruar besnik ndjenjës dhe mendimit të autoreve, indvidualitetit të tyre poetik, ritmit, intensitetit dhe gjuhës me kolorit. Lazër Radi është edhe hulumtues dhe studjues i krijimtarisë së tyre nëpër arkiva, çka ka bërë një punë me përkushtim dhe me vlerë. Mendoj se punonjësit e Akademisë së Shkencave dhe historianët e letërsisë shqipe kanë për detyrë qe figura të tilla poetësh elitarë, të vlerësohen dhe t’u jepet vendi i merituar ne hierarkinë e vlerave të traditës…
e mërkurë, 28 Janar 2004

Related Images: