Poezia është liri… nga Visar Zhiti (1993)
Prej datës 5-7 mars 1993, në qytetin e lashtë të Delfit në Greqi, u mbajt takimi i intelektualëve të Ballkanit me temën: “Intelektualët e Ballkanit kundra Luftës!”
Të ftuem nga Shqipëria ishin përkthyesi i njohun i “Iliadës” Gjon Shllaku, shkrimtarët Ismail Kadare dhe Preç Zogaj, si dhe poeti e gazetari Visar Zhiti.
Në qytetin e Delfit, ku legjenda thotë se çdo fillim pranvere, Orakulli u parathoshte qytetarëve fatin e tyre, intelektualët ballkanas edhe pse përfaqësues të kulturave të ndryshme do tw shprehin pikëpamjet e tyne rreth nji të ardhme të përbashkët të popujve të tyre.
Shkrimi i maposhtëm, u lexue në kët takim të randsishëm… jr
Vij nga një vend, ku poezia s’ka qenë gjithmonë poezi. Herë herë ishte dëshmi historike, si amforat e arkeologjisë, apo mbishkrim varri, ka qenë traktat paqeje, porosi, shkollë, kronikë, trakt e propagandë dhe psherëtimë e përgjakur…
Poetët tanë herë herë kanë qenë edhe komandantë kryengritjesh, e jo rrallë kanë punuar burgjeve më shumë se redaksive të librave dhe gazetave…
Për mua poezia ka qenë fati vetë. Në fillim e njoha si një gënjeshtër që do t’më jepte ca liri, siç i japin lypsit ca monedha.
Pa marrë parasysh në isha apo s’isha poet, diktatura më dënoi me dhjetë vjet burg, për poezitë e mia. I konsideroi të gabuara, të rrezikshme, që nxinin realitetin socialist. Në fakt duke më dënuar kështu, realiteti nxihej edhe më shumë.
Me pranga ndër duar, mbyllur në qeli: mallkoja dhe lutesha. Poezia ishte prostituta që më kishte denoncuar dhe më dha Ferrin. I braktisur nga gjithçka, nga rrugët dhe nga miqtë, nga copa e diellit që më takonte, nga jeta dhe pastaj nga fjala, po ndjeja hemoragjinë e ndjenjave.
Qenia ime dha alarmin. Duhej shpëtuar fjala, patjetër… patjetër! Dhe në qeli ku qe e ndaluar rreptësisht letra, pena dhe të menduarit… bëra poezinë e parë me mend, më pas të dytën… U bënë dy muaj hetuesi, tre, iku dimri, pesë muaj me poezi, 9, 10… 10 vjet më dënuan, 27 poezi, aq sa vjeç isha dhe unë. Në kët moshë vdiq poeti ynë i madh: Migjeni, 33 poezi aq sa vite Krishti… Fjalët po më ngjanin si gozhdët e përgjakura të kryqit, 50 poezi edhe një tjetër, për atë që u pushkatua, po bëheshin 100, një shekull.
Dhe unë po besoja se Homeri ekzistonte dhe, verbëria e tij ishte një sfidë për të mos e parë të keqen tremijë vjeçare të botës.
Dhe kështu unë u kisha ikur hekurave të burgut… Në gjyq, (për t’i dhënë kurajo vetes) ku gjithçka ishte kundra meje, ligjet dhe sytë, erdhi poezia që të më ndihmojë. Ishte në ajër. E kish lënë shkrimtari ynë i madh, Ismail Kadare. Me vete recitoja. “Kur superkafshët dridhnin botën/ njeriu më gjunjë nuk u ul/ Ka patur vite të mamutheve/ por kohë të tyre s’pati kurrë.”
Dhe brenda telave me gjemba, vazhdoja të shkruaja fshehurazi, që të lija një dëshmi, një testament plagësh. Se mund të mos dilja i gjallë… e as i vdekur nga burgu. Por në balladat tona i vdekuri ngrihet, më mori Pegasi juaj dhe më solli këtu.
Ndër të tjera do ju them: se burgu është i tmerrshëm, sidomos atëhere kur fillojnë e përsëriten gjërat: uria dhe puna, çmenduria dhe vrasjet, ulërimat dhe asgjëja. Që të mbijetoja, krijoja emocionin e fshehtë, shkruaja, shpikja lirinë time të gjorë, me dritë të pakët, si ai qiriri i fundit i shpirtit, që s’qe shuar akoma brenda meje.
Poezia kishte kohë që ishte bërë Perëndesha ime mbrojtëse! Brenda Ferrit po më jepte copën time të Parajsës! Kisha shpëtuar!
Fjalët e shkruara i fshihja ku të mundja: nën tokë, në kashtën e dyshekut, apo brenda te këpucët. Siç duket, kështu e ndolla udhëtimin. Nëna ime i futi fshehurazi në gji… vetë koha i fshehu në gjinjtë e saj.
Tani telat me gjemba të burgjeve dhe të kufirit, i kanë shkulur fshatarët dhe kanë rrethuar gardhet e bahçeve të tyre. Nëpër qytete piedestalet janë bosh. U zvarritën statujat e diktatorëve.
Mbase ca bosh janë dhe shpirtërat tanë, ashtu si dyqanet. Dhe njerëzia ikin. Për shumë vetë Shqipëria s’është më një atdhe, por thjesht një vend! Dëmi më i madh që na bëri komunizmi.
Dhe në Ballkanin tonë, gadishulli me poetik i botës, tani ka kontradikta dhe luftë.
-Çdo t’i uroni Ballkanit? – e pyeta një ditë poetin e madh rumun, Marin Soresku.
-Të lexojë poezi, vetëm poezi!
Dhe poezia e burgosur në vendin tim, nuk vjen të zevëndësojë poezinë e lirë, përkundrazi! Ajo u shtohet brilanteve nusërore si fashot që lidhin këmbën e thyer… që të ecim!
Poezia nuk është veç liri imagjinare. Është pjesë e Lirisë, mbase më e bukura dhe për fat, nuk i njeh kufijtë e shteteve…
(Arbëria 11, shtator 1993)