Portret i Bajo Topullit dhe vdekja e tij
nga shënimet e Musine Kokalarit
Në verën e vitit 1930 Gjirokastra pati një humbje dhe një dëshpërim. Vdiq Bajo Topulli. Ishte kryetar bashkie. Veç punës patriotike, ai bëri të dielën pushim, duke zëvendësuar xhumanë (të premten).
Të gjithë e donin, e nderonin shumë, po një gjë nuk ia aprovonin në heshtje: gruan që kishte marrë. Ishte Merushja, me një ngjyrë të errët në fytyrë. Dikush thoshte se ishte cigane, dikush thoshte që kishte qenë balerinë. Po asnjëherë nuk u muar vesh me të vërtetë se ku e kishte gjetur këtë grua të egër, se ç’qe cigane apo jo.* Njeri s’kish, njeri s’i vinte nga larg. Ulërinte në banesën e saj dhe i bërtiste një djaloshi që e mbanin për shërbim. As familjarët e Bajos nuk e honepsnin. Dhe në fund, ajo e tregoi veten se nuk qe e denjë për atë burrë të ndershëm. Duke vajtur e ardhur në Tiranë, qe njohur me Mitat benë, që ish dhe miku i Bajos. Ata u dashuruan, filluan marrëdhëniet (Mitat beu qe i njohur jo vetëm si feminist edhe në pleqëri, po kishte edhe një të keqe: luante me gratë e shokëve të tij).
Në këtë kohë Bajo Topulli u sëmur, shkoi në Vjenë i shoqëruar nga vëllai. Atje i thanë se kishte kancer në grykë dhe duhej të banonte në një vend bregdetar. Kur u kthye në Shqipëri, zuri një barakë në Sarandë dhe atje kaloi muajt e fundit të jetës. Vëllezërit i rrinin pranë. Merushja e mori vesh, u kthye menjëherë në Sarandë. Shkoi në shtëpi, po Bajua e nxorri jashtë. Nuk e pranoi. Dhe kështu ai vdiq pas pak kohe pa arritur të ndahej zyrtarisht me Merushen, e cila shkoi te bejlerët e Delvinës, për të kaluar kohën.
Bajon e vdekur e prunë në Gjirokastër.
Nuk është parë varrim më i madh. Nuk ishte madhështia zyrtare, jo, po pjesëmarrja e gjithë popullit, fëmijëve, djem e vajza, që qanin me dënesë dhe me lule në dorë, që ia hodhën mbi varr. Mbeti për ne një kujtim i dashur që e mbanim në zemër dhe s’e harruam kurrë…
.
Shkëputur nga kujtimet e Musine Kokalarit, botuar në librin “Letërkëmbime, shënime, kujtime”.
***
*Bajo Topulli, burrë i vërtetë i Gjirokastrës! Patriot dhe intelektual i shquar, që gjithë jetën punoi për kombin! Fjalën e lamtumirës, në ceremoninë e varrimit, i shqiptoi gjirokastriti i madh, Eqrem Çabej! Për dijeni, gruaja e Bajos, Merushja ishte nga Kaukazi i largët! (Artan Xhaxhiu)
***
Në foto: Moment nga ceremonia e varrimit të atdhetarit Bajo Topulli. Në foto dallohen Kryetari i Bashkisë Sami Kokalari, Javer Bej Hurshiti, Qemal Kokalari e të tjerë.
Përsa i përket kësaj fotoje, ajo s’mund të ishte e publikueshme për kohën, pasi të paktën dy prej personaliteteve në foto (të identifikuar prej meje) u konsideruan armiq, madje përmenden edhe personalisht në kujtimet e “udhëheqësit”, pa u shpjeguar se ç’kishin bërë për t’u konsideruar të tillë. (Arjeta Kokalari)
.
Marrë nga muri i FB Muzeu Kokalari, 12 janar 2021