Pse nacionalistët shqiptarë thojnë grekët nuk ekzistojnë?
Disa qarqe nacionaliste shqiptare argumentojnë se identiteti grek është një ndërtim relativisht i ri, që rezulton nga proceset historike dhe politike dhe jo nga një vazhdimësi reale etnike. Por nga buron një ide kaq përçarëse si ajo se grekët janë, në të vërtetë, shqiptarë?
Ilirët si vendas të vërtetë të rajonit
Sipas një pjese të narrativës nacionaliste shqiptare, shqiptarët e sotëm rrjedhin drejtpërdrejt nga ilirët, një popull i lashtë indoevropian që banonte në rajonin e Ballkanit para ardhjes së grekëve.
Sipas kësaj pikëpamjeje, ilirët ishin populli i vërtetë autokton i zonës dhe dominonin zona të mëdha të gadishullit. Grekët, nga ana tjetër, ishin një popull që më pas u vendos përmes proceseve të kolonizimit dhe asimilimit kulturor, pa ndonjë rrënjë të vërtetë indigjene në rajon.
Në mbështetje të kësaj teze, nacionalistët shqiptarë përmendin shpesh arvanitasit, një grup etnik me origjinë shqiptare që ka jetuar për shekuj në Greqi dhe që sot identifikohen si grekë. Sipas këtij këndvështrimi, arvanitasit do të demonstronin se shumë nga “grekët” aktualë do të ishin në fakt pasardhës të shqiptarëve, të cilët me kalimin e kohës humbën gjuhën dhe përvetësuan identitetin grek përmes proceseve të asimilimit të detyruar ose spontan.
Një tjetër pikë mosmarrëveshjeje është Vorio Epiri, një rajon në jug të Shqipërisë me një prani historike greke. Nacionalistët shqiptarë shpesh mohojnë se në këtë rajon ka një minoritet indigjen grek, duke pretenduar se grekët e Epirit të Veriut janë në fakt shqiptarë të helenizuar. Ky tregim përdoret për të kundërshtuar pretendimet e Greqisë ndaj këtij rajoni dhe për të mohuar njohjen e të drejtave të komuniteteve greke në Shqipëri.
Identiteti grek si një ndërtim fetar
Disa nacionalistë shqiptarë argumentojnë gjithashtu se identiteti modern grek u ndërtua kryesisht mbi bazën e kishës ortodokse, dhe jo mbi ndonjë substrati të vërtetë të veçantë etnik. Nga ky këndvështrim, “grekët” do të ishin rezultat i një procesi kristianizimi ortodoks dhe jo i një vazhdimësie të drejtpërdrejtë etnike me Greqinë e lashtë.
Si rezultat, shumë popuj ballkanikë që u konvertuan në ortodoksinë më vonë do të “greqizoheshin” kulturalisht, duke e bërë greqizmin më shumë një fenomen fetar sesa një identitet i vërtetë etnik.
Një tjetër tezë nacionaliste pohon se identiteti modern grek është produkt i shekullit të 19-të, i zhvilluar gjatë Luftës Greke për Pavarësi kundër Perandorisë Osmane.
Sipas kësaj pikëpamjeje, Greqia u krijua falë ndikimit të fuqive perëndimore (BM, Francë dhe Rusi), të cilat do të kishin favorizuar lindjen e një identiteti artificial grek për arsye gjeopolitike, duke theksuar një lidhje me Greqinë e Lashtë që në realitet do të ishte shpikur gjerësisht.
Pozicioni i komunitetit akademik
Tezat e mësipërme konsiderohen si shprehje e nacionalizmit revizionist dhe nuk vërtetohen nga kërkimet historike, gjuhësore dhe arkeologjike.
Studimet historike dhe arkeologjike tregojnë se ilirët dhe grekët ishin dy popullsi të dallueshme, me gjuhë dhe kultura të veçanta. Ndërsa ilirët banonin kryesisht në rajonet perëndimore të Gadishullit Ballkanik (Shqipëria e sotme, Mali i Zi dhe një pjesë e Kroacisë), qytetërimet greke u zhvilluan kryesisht në Greqinë kontinentale, në ishujt e Egjeut dhe përgjatë brigjeve të Azisë së Vogël. Burimet antike, duke përfshirë historianët grekë dhe romakë, dëshmojnë qartë dallimin midis këtyre dy kulturave.
Prania e arvanitasve në Greqi është e dokumentuar mirë dhe ka ndodhur që nga mesjeta, me valë migrimi që vinin nga Shqipëria. Fakti që arvanitasit përvetësuan kulturën greke nuk do të thotë se e gjithë popullsia greke rrjedh prej tyre. Greqia moderne ka një identitet që është formuar gjatë mijëvjeçarëve dhe përfshin ndikime të shumta, por greqizmi nuk mund të reduktohet në një fenomen të thjeshtë asimilimi shqiptar.
Burimet historike vërtetojnë se minoriteti grek në Epirin e Veriut është me origjinë antike dhe jo rezultat i një asimilimi të kohëve të fundit. Vendbanimet greke kanë ekzistuar në rajon për shekuj me radhë, me dëshmi gjuhësore dhe arkeologjike që tregojnë një prani helene që nga lashtësia. Për më tepër, njohja e minoritetit grek në Shqipëri është e sanksionuar në traktatet ndërkombëtare, si Protokolli i Korfuzit i vitit 1914.
Edhe pse feja ortodokse luajti një rol në formimin e identitetit grek, ideja se grekësia është vetëm një fenomen fetar është e gabuar. Gjuha greke ka një vazhdimësi historike që përfshin mijëra vjet, dhe ndjenja e përkatësisë ndaj kulturës greke daton që në epokat klasike dhe bizantine, shumë kohë përpara se feja të bëhej një faktor dominues në identitet.
Pretendimi se Greqia moderne ishte “krijuar” në shekullin e 19-të injoron faktin se ndjenja e identitetit grek kishte mbijetuar për shekuj nën sundimin bizantin dhe osman. Grekët e periudhës osmane shpesh e quanin veten “Romioi”, duke iu referuar traditës së Perandorisë Romake të Lindjes, por vetëdija për përkatësinë në një traditë më të vjetër greke nuk u zhduk kurrë. Lufta Greke për Pavarësi, për më tepër, ishte një lëvizje çlirimtare e një populli me identitet të fortë historik, por jo një shpikje e fuqive perëndimore.
Marrë nga Scripta manent, 20 shkurt 2025