Replikë znj. Shefkije Islamaj,
mbi Kongresin e Drejtshkrimit 1972
nga Gjokë Vata
Gazeta Dita në numrin e sajë të datës 14 korrik 2022, botoi nji artikull të znj. Shefkije Islamaj me titullin: “Emil Lafe e gjuha shqipe.” Gjatë të cilit rreshton meritat e gjuhtarit Emil Lafe, në dobi të gjuhës shqipe. Ndër të tjerat flet edhe për bashkpunimin e frutshëm me Eqrem Çabejn e Androkli Kostallarin…
Se sa të dëshrueshme e ka pasë Eqerem Çabej këtë lidhje na tregojne raporti i Androkli Kostallarit mbajtë në hymje të Kongresit të 1972, e kumtesa e kryegjuhtarit tonë mbajtun po në at kongres që znj. Shefkije Islamaj duhet t’i ketë lexue. Androkli Kostallari në raportin e mbajtun në atë kongres thotë: “Ne po bëjmë një shqipe Marksit-leniniste Staliniste sipas mësimeve të shokut Enver Hoxha!” Ndërsa Kryegjuhtari jonë Eqrem Çabej në kumtesën e tijë mbajtun në atë kongres thotë: “…standardizimi i një gjuhe bazohet në krijimtarinë më të frytshme letrare të asaj gjuhe. Si shembull kemi Toskanën e Italisë në dialektin e së cilës kanë shkruar Dante dhe poetët më të mëdhej të Italisë. Standardizimin e një gjuhe mund ta bëjnë edhe epërsia politike e një krahine. Kur të mendojmë se kemi mbaruar punë me shqipen jemi në mes të rrugës…” A mos vallë këto pikpamje kaq ekstreme dëshmojnë bashkëpunimin e Emil Lafes meqë asht në krah të Kostallarit a të kryegjuhtarit tonë?! Fjalët e Kostallarit në ate raport, a e tregojnë atë kongres gjuhësor, a por politiko-gjuhsor? Përse tash injorohet me injorimin ma të errët çdo fjalë e raportit në fjalë?! Përse nuk botohet kumtesa e Eqrem Çabejt në atë kongres?! A nuk ishte shumica dërmuese e krijimtarisë tonë letrare në gegnishte? A nuk na tragon fare qartë raporti i Kostallarit sa i politizuem ishte ai kongres?! A asht Gjergj Fishta poeti ynë kombëtar? Në cilin vend të Boës nuk quhet letrare gjuha e përdorun nga poeti kombëtar i atij vendi?! Si mund të mendohet se autorët e kryeveprave të letersisë shqipe e paskan çue dam krijimtarinë e tyne duke mos e shkrue në gjuhë letrare?! A mund të quhet shkrimtar ai që ia flijon krijimtarinë e vet nji gjuhë jo letrare?! Nëse do të egzistonin shkrimtaruca të tillë a nuk do të konsideroheshin ma të çmendunit e të çmendunve?! E këta të çmendun a nuk do të quheshin të çmendunit e veçantë shqiptarë?! A asht e vërtetë se fjalve të Eqrem Çabejt: “Kur të kemi menduar se kemi mbaruar punë me shqipen ai kongres i vuni vulën e injorimit e njikohsisht përfundimtare zhvillimit të matejshëm të shqipes duke e quejt standarde e standardi nuk nevojit ma standardizim. A nuk na tregojn këtë bindje të atij kongres 50 vitet pas tij gjatë të cilve shqipja nuk ka evolue as edhe nji milimetër ngase sipas tyne e ka standardizue në mënyrë të përkryeme ai kongres. A nuk e tregon kjo bindje akademinë tonë të vetmen në Botë që nuk ka pse me u marrë ma me gjuhën shqipe se e ka përkrye nji herë e mirë?! Kjo a nuk i jep shkas pyetjes: Me çka merren tani gjuhtarët tonë?! Meqënëse kontributi i jep të drejtën me u quejtë krygjuhtari jonë pse iu ngarkue Kostallarit detyra e drejtimit të atij kongresi e jo Çabejt?! Qëndrimii shkencor i Çabejt në atë kongres a nuk e vuni kryegjuhtarin tone përballë prangave, ose firmosjes së vendimin të atij kongresi?! A ishte fama e Çabejt që i dha shkas tolerancës ndaj tijë mbasi ajo tolerance nuk mund ta pengonte vendimmarrjen e atij kongres?! Pyetja që duket sikur lind sa herë bahet fjalë për shqipen a nuk asht; cili asht justifikimi i nxjerrjes së gegnishtes jashtë ligji?! A nuk duket i pabesueshëm ky veprim kaq i dhunshëm antikulturore?! E si mund konsiderohet i drejtë veprimi i pajustifikueshem shkencërisht?! Si mund të quhet domosdoshmëni standardizimi heqja e paskajores që siç e tregon edhe vetë emërtimi i sajë asht shpiriti i gjuhve ma të përparueme të Botës?! A nuk asht vorfnim i papranueshëm heqja e nji pjese të kohëve të perbame te foljes, kur gjuhtarët e te gjithë Botës përpiqen me i shtue e këtë e shohim në formimin e kohëve të foljes në anglisht e në gjuhë tjera e këtë vorfnim Kongresi i 1972, e shtrin edhe mbi përcjelloren duke heqë jam kahë punoj.
E si mund të jetë i pranueshëm xevendsimi ne 3000 fjalë i gërmes A me E pazane të cilën vetëm shqipja e ashtuqujtun standarde e quen e e dhe e shqipton, a mos valle edhe ky xëvendsim I shërbeka standardizimit?! E megjithkëtë gegnishtja e paskajores dhe e Es pazane quhet jo letrare Kjo heqje e ky xevendsim i gjuhtarve tone a nuk do të thotë nëse çdo gjuhë që ka paskajore e nuk e ka xëvendsue germën A me E pazane (ë) nuk mund te quhet letrare.?! Pse vetëm shqipja mundka me fungsionue edhe pa paskajore dhe e paska të natyrshëm xëvendsimin e a se me e ne 3000 fjalë. Përse nuk e hedhin poshtë gjuhtarët tonë gramatikën e shqipes nga Martin Camaj?! Thuhet se e pazane (ë) shqiptohet vetëm kur është e theksuar e ku e ka theksin orjentues?! A mund të konsiderohet theks ai që nuk asht i shkruem, por duhet me u marrë me mend?! Si mund të quhet shqipe letrare ajo që asht e mbushun me rrotacizëm e jo letrare ajo që nuk ka rrotacizëm? A vetëm në shqipen e ashtu quejtun standarde si në asnji gjuhë tjetër të Botes u dashka xëvendsue folja me le, me foljen me lindë?! A nuk quhet skandal gjuhsore “Nana linde e foshnja linde”?! a po “Me msimet e marra jam kulturuar” vetëm e vetëm për mos me e thanë në gegnisht me msimet e marruna?! Si mund të justifikohen mosrespektimi i etimologjisë si në rastet: Zëri, zanore, rëra, ranishte e si mund të quhet dyzeta letrare e katërdhjeta fjalë etimologjike jo letrare?! Nëse mbrojtësat e kongresit 1972, do t’i kishin të gatëshme justifikimet e vendimeve të tija, përse të mos delnin në debat që do t’i mposhte përfundimisht kërkuesat e debatit gjuhsore?! Përse mbrojtësat e kongresit 1972, nuk e argumentuen refuzimin e mospjesmarrjes në konferencën gjuhsore të dymijedhjetës në Durrës, por u mjaftuen me bamjen e nji deklerate nga 40 intelektualë protestues kundra asaj konference që synonte korrigjimin e asaj të ashtuquejtun shqipe standarde?! Përse nga të gjitha vendimet e marruna në kohën e diktaturës vetëm vendimet e kongresit 1972 qenkan të padiskutueshme?! A mund të quhet vendim demokratik, vendimi i pamiratuem nga demokracia?! Nëse vendimet e kongresit të 1972 do të ishin të miratueshme nga demokracia, gjuhtarët shqiptarë memzi do te kishin pritë me justifikue edhe vehten me justifikimin e atyne vendimeve. Prandej për ta kanë mbetë dy alternativa: Ose të justifikojnë shkencërisht qëndrimin e tyne te deritashme, o të kërkojnë ndjesë për qëndrimin e tyne të mbajtun deri tash. Nëse kjo nuk do të ndodhë e asht krejt e mundun të mos ndodhë nga indiferenca e atyne që për fat të keq janë skremue aq sa nuk e kuptojnë randsinë e themelit të kulturës e të arsimit që asht gjuha. E gjuhtarët e pandërgjegjshëm përfitojnë ruetjen e prestigjit të tyne nga kjo indiferencë… Dihet si kush respekton demokracine, respekton edhe dijet e veta. Përpara alternativës së njejtë janë gjetë edhe gjuhtarët norvegjezë ngase norvegjishtja ka dy kryedialekte si shqipja, por gjuhtarët norvegjezë kanë qenë e janë me të njajtin mendim me gjuhtarin tonë Martin Camaj, i cili lidhun me këtë çeshtje thote: “Gegnishtja e tosknishtja janë si dy motra që nuk do të duhej me ia nzanë rrugën njana tjetrës…” E në të vërtetë motra janë, po u mungojnë trajtuesat e trajtimet njerzore e shkencore.
Lazgush Poradeci e justifikoi mospjesmarrjen e tij në kongresin 1972, me thanjen që i nderon të gjitha thaniet e urta: “Unë e kam frikë historinë!”
Kjo thanie do të duhej të ishte motoja e veprimtarisë së gjuhtarve tonë.
Marrë nga muri i Fb i Gjokë Vatës, 16 korrik 2022