Robert Schwatz – Përkthyesi që braktisi poezinë
Gëzim Hajdari – 2010
Shkëputur nga Libri “Gjëmë – Genocidi i Poezisë Shqipe”
Përkthyesi i shquar i gjermanishtes Robert Schwartz (1932-2003) u lind në Sarajevë në një familje me origjine hebreje.
Për t’u shpëtuar arrestimeve naziste trasferohet në Shqipëri në vitet ’30. Në fillim vendoset në Shkodër, e më pas në Tiranë. Shumë të afërm të familjes së tij u shfarosën në kampet naziste. Babai i Schwartzit ishte nga Elbasani. Në 1944, komunistët arrestojnë tre anëtarë të familjes së tij së bashku me gjyshin, i cili vdes në burg.
Në 1949, Roberti përjashtohet nga Instituti Teknik i Tiranës, si shoku i disa personave të dyshimtë që arrestohen nga policia si “armiq të pushtetit popullor”. Nga ajo ditë, emri i tij regjistrohet në dosjet e Sigurimit si njeri i dyshimtë. Madje, ditën e vdekjes së Stalinit, rrezikon të përfundojë në burg, sepse kishte guxuar të qeshte, në një ditë të tillë “zije”, kur bota mbarë – tok me ta dhe Kadareja – qante humbjen e Planetit Stalin.
Schwartz nisi të botojë poezi në moshën 16 vjeçare. Nga ’57 deri në ’61, është talenti më pjellor e më premtues në poezi dhe në prozë.
Heq dorë nga krijimtaria origjinale në momentin që Shqipëria u prish me Bashkimin Sovjetik, pasi nuk pranonte kompromise me regjimin e Enver Hoxhës. Vendos t’i kushtohet përkthimit të klasikëve gjermanë si Remark, Feuchtwangeri, Brecht, Zweig dhe shkrimtarëve të shquar botërorë.
Ndërkohë dosja e tij mbushet me denoncime ziliqare dhe spiunët vullnetarë. Punon për mëse 10 vjet si shef i Marrëdhënieve me Jashtë në Drejtorinë e Turizmit shqiptar. Ndërsa nga 1967 deri me 1983 në Radio-Tiranën, ku tërhiqet me zor në “propagandën e Jashtme”. Akuzohet se përkthente autorë ebrej dhe se shpërndante nën dorë shkrime të Frojdit, Kafkës dhe se fliste për ta nëpër kafenetë e Tiranës.
Më 1977, dosja e Schwartzit mbushet përfundimisht. Ministria e Brendshme ia përcjell hetuesisë, ndërkohë që oficerët e Sigurimit këshillonin shokët e tij: “Mos rrini me të, se i ka ditët të numëruara!”
.
Autori i këtyre fjalëve – më 1999 – do të ishte kryetar i Shoqatës së Miqësisë Shqipëri-Izrael! “Sidoqoftë nuk më arrestuan dhe kjo ishte një nga çuditë e mëdha të këtij vendi!”, – kujton Robert në një nga letrat drejtuar birit të tij. Falë hetuesit, një simpatizant i përkthyesit të madh, që Schwartz nuk u arrestua për agjitacion e propagandë. Dosja e tij u mbyll, por nuk shpëtoi pa një qortim nga ana e “sekretarit të partisë për çështjet e ideologjisë dhe kulturës” të qytetit të Tiranës, i cili i tha se s’duhej të fliste keq për Partinë, mbasi veç të tjerash isha edhe përkthyes i disa fjalimeve dhe veprave të shokut Enver…! Sekretari nuk harroi të përmendte edhe “biografinë e keqe”, sipas së cilës, gjyshi i Schwartzit kishte qenë në burg dhe se nëna Parti e kishte mbyllur një sy në këtë çeshtje dhe më kishte dhënë gjithmonë dorën…!
Ky sekretar në atë kohë ishte drejtor i Muzeut Kombëtar!
.
Të paharrueshme janë përkthimet në shqip të autorëve si Goethe, Heine, Shiller, Brecht, Fojtvanger, Markez e të dhjetra autorëve të tjerë.
Poezitë e Schwartz-it shkruara në vitet ’50, sot i ruan një miku i tij i fëmijërisë, shkrimtari dhe përkthyesi Amik Kasoruho, edhe ky i dënuar nga diktatura me 7 vjet burg dhe 25 vjet internim.
Kontributi i përkthyesit të shquar gjerman është vlerësuar nga Shqipëria dhe Gjermania. Qeveria shqiptare i ka akorduar çmimin “Mjeshtër i madh” e “Qytetar Nderi” i Tiranës”.
Robert Schwartz vdiq në moshën shtatëdhjetë vjeç.
.
Marrë nga Libri “Gjëma – Genocidi i Poezisë Shqipe” i Gëzim Hajdarit, 2010 – fq 286-289.
.