Si ndërtohet një kryeqytet?
nga Ervina Toptani
Ka qenë kënaqësi e veçantë shkuarja në Bashkinë e Parisit, ndërsa përgatisja librin tim të parë, për të parë nga afër hartat e lexuar me dokumente, historikun e ecurisë gjatë kohës që ndërtohej Parisi i ri, ai që njohim ne sot.
Jo pa qëllim e sjell këtë pjesë të shkëputur nga libri im i parë, për të treguar se nëse politikanët drejtues të bashkive në Shqipëri do ta donin vendin e qytetin ku janë zgjedhur për të drejtuar, do e kishin bërë çdo qytet Paris. Shembujt nga historia janë kaq të shumtë. Unë në këtë libër kam sjellë shkurtimisht ndërtimin e Parisit e Vjenës që ne njohim sot.
… Qyteti im, që konsiderohet më i bukuri në botë, ka qenë i banuar në vitet 9800 dhe 7500 para Krishtit. Këto njerëzore janë vërtetuar me gjetjet e mbetjeve të veglave të gjuetarëve, të mbledhura në grumbuj të përbashkët nën rrënojat e vjetra të qytetit, atëherë kur Parisi filloi të bëhej dalëngadalë Parisi i sotëm, i shkëlqyeri.
Gjatë mesjetës Parisi ka qenë qyteti më i madh në Europë e qendër shumë e rëndësishme tregtare e fetare. Ai ka qenë shtëpia ku nisën lëvizjet e grupimet e para intelektuale në Europë dhe sigurisht revolucioni francez që solli ndryshimin e rendit në botë. Kryeqyteti i modës që në fillim të shekullit XVIII dhe skena e dy revolucioneve të tjera 1830 dhe 1848.
Parisi i madh filloi së ndërtuari në vitin 1852, nën drejtimin e Napoleonit III e të prefektit të Senës George Eugene Haussmann dhe brenda vitit 1870, qendra e tij ishte kjo që ne kemi sot, bulevarde të gjera me parqe e kopshte plot gjelbërim, me ndërtesa të bukura e të sigurta, me kanalizime, rrugë të mrekullueshme, pastërti, pemë e lule pafund.
Baroni Haussmann, njeriu që i dha Parisit bukurinë dhe nuancën më të veçantë në botë, është një ndër figurat më të ndritura të Francës. Ai u përzgjodh nga Napoleoni i III, pas një periudhe të gjatë kërkimi e njohjesh të njerëzve të kësaj fushe, për të ndërtuar programin më të vështirë të karrierës së tij, ndërtimin e Parisit të ri mbi atë të vjetrin. Ka qenë një betejë e vërtetë, jo vetëm për vështirësinë e punës, por për luftën, pengesat e kundërshtimin e njerëzve me influencë që ishin kundër ndërtimit të Parisit të ri.
Duke punuar sëbashku me, Napoleoni III, kishte vënë një hartë gjigande të Parisit në zyrën e tij dhe kalonin orë e orë çdo ditë me Haussmann-in duke diskutuar mbi punimet e risitë e projektit. Fillimisht duhej përmirësuar rrjeti sanitar, i cili ishte shumë problematik për arsye se popullsia e Parisit ishte rritur shumë gjatë viteve të fundit ndërsa qyteti mbetej i njëjtë si më parë dhe askush nuk kishte vënë dorë në përmirësimin e tij e të kushteve për jetesën e të gjithë banorëve, ndaj emergjenca e parë kryesore ishte rregullimi i kanalizimeve, tubacioneve të furnizimit me ujë të pijshëm e rregullimi i trafikut.
U prishën qindra ndërtesa të vjetra për të ndërtuar bulevardet e reja e rrugët dytësore që lidheshin me to. Ndërtesat e reja kishin të njëjtin numër katesh, gjatësie e ngjyrë për t’i dhënë origjinalitet qytetit. U ndërtuan stacionet hekurudhore e spitali qëndror i Parisit, hotelet, kafenetë, shkollat e gjithçka tjetër sipas planit që ne shohim ende sot. Krenaria e Parisit ishte ndërtimi i Operas i cili ende sot është një ndër ndërtesat me të bukura në botë.
Kur Perandoresha Eugenie, zonjë e fortë e simpatike, e cila ndër të tjera kishte influencë të madhe në politikën e jashtme të bashkëshortit të saj, pa modelin e pallatit të Operas dhe pyeti arkitektin: “Çfarë stili është ky?” Arkitekti i përgjigjet: “Stili Napoleoni III, zonjë!” Perandori gjithçka e kishte studiuar fillimisht vetë me dëshirën e madhe që kishte për ta bërë Parisin më të bukurin në botë. Gjithë dashurinë e devotshmërinë ndaj Francës, ai e shprehu nëpërmjet artit të ndërtimit. Mijëra punëtorë kishin treg të sigurt pune për shumë vite me rradhë e kështu të gjithë merrnin pjesë sëbashku në ndërtimin e “shtëpisë” së re të përbashkët.
Parqet e reja që kërkoi Perandori duhet të ishin të mëdha, të qeshur, tepër të gjelbëruar duke shërbyer jo vetëm si mushkëria e vërtetë e qytetit, por edhe për kënaqësinë e kalimin e kohës së lirë të njerëzve, për relaksin e qetësinë që sillnin. Shëtitoret u ndërtuan nga një arkitekt i veçantë që kujdesej vetëm për këtë aspekt, i cili së bashku me të tjerët, gjithsecili me detyrat e tyre të veçanta, punonin me Haussmann-in pa u ndalur.
Parisi u ndërtua me 8 lagje të mëdha kryesore dhe secila prej tyre duhet të kishte parkun e saj të madh, “sallonet e gjelbëruara me lule” siç i quante ndryshe Perandori. Më 1870, Parisi ishte gati për të qenë i pari mbi gjithçka, fryte të cilat njerëzit i gëzojnë sot e gjithë kohën.
Marrë nga muri i Fb i Ervina Toptani, 2 shkurt 2022
.