Si shpëtoi Perendimi: Lufta ruso-polake e vitit 1920
nga Saimir Z. Kadiu
Ka ndodhur 103 vjet më parë…
Jam ndodhur në Varshavë ditën e zezë të 11 shtatorit 2001, në një konferencë të Bankës Botërore për Shëndetsinë, bashkë me kolegët e Ministrisë së Shendtësisë Dr. Petro Mersini dhe Dr. Errol Çomo.
Në mes të konferencës erdhi lajmi tronditës i goditjes me avion të kullave binjake në Nevv York…
Fillimisht u mendua për aksident, por pas sulmit të dytë nuk kishte dyshime më…
Drejtuesit dhe një pjesë e pjesëmarrësve jetonin ne VVashington DC (më të shumtët ishin qytetarë amerikanë).
Nuk pipëtinte njeri… shikoje vetëm fytyra të trembura.
Një koleg amerikan erdhi dhe më tha:
“Duhet të jetë sulm alienësh… Asnjë tokësor nuk do të guxonte”…
Në orët në vijim u njoftuan disa mijra viktima…
Të nesërmen, nga organizatorët ishte parashikuar një koncert në Lazienki Park, në më të madhin dhe më të famshmin park të Varshavës.
Vajti gjysma e pjesëmarrësve të konferencës…
Ne mikrobuzin që po na çonte drej parkut ishim me delegacionin e Maqedonisë, me dy rusë si dhe me një drejtor të rëndësishëm të Bankës Botërore me origjjine austriake.
Në hyrje të parkut ishte një monument i Josef Pilsudskit…
Një nga pjestarët e delegacionit maqedonas, që ishte shqiptar, me pyet se cili është ky…
Për ta bere pak teatrale përgjigjen i drejtohem drejtorit të BB:
“Armin besoj e njihni”…
Austriaku puliti sytë për të më thënë që nuk e kam dëgjuar ndonjëherë këtë emër.
Rusët ulën kokat. E njihnin shumë mirë gjeneralin e famshëm polak që për më se 60 vjet do të lihej në harresë nga autoritet polake, thjesht për faktin që kishte thyer Ushtrinë e Kuqe në vitin 1920, duke ndalur marshimin bolshevik drejt Perëndimit…
Pilsudski (1867-1935) ishte një burrë shteti polak që shërbeu si Kryetar i Shtetit (1918-1922) ). Pas Luftës së Parë Botërore, ai u bë një figurë gjithnjë e më dominuese në politikën polake dhe ushtroi ndikim të rëndësishëm në formësimin e politikës së jashtme të vendit. Piłsudski shihet si babai i Republikës së Dytë Polake, e cila u rivendos në 1918, 123 vjet pas ndarjes përfundimtare të Polonisë në 1795, dhe u konsiderua lider de facto (1926-35) i Republikës së Dytë Polake si Ministër i Çështjeve Ushtarake.
Duke e parë veten si pasardhës të kulturës dhe traditave të Komonuelthit Polako-Lituanez, Piłsudski besonte në një Poloni multietnike – “një shtëpi e kombeve” duke përfshirë pakicat etnike dhe fetare. Në fillim të karrierës së tij politike, Piłsudski u bë lider i Partisë Socialiste Polake. Duke besuar se pavarësia e Polonisë do të fitohej ushtarakisht, ai formoi Legjionet Polake. Në vitin 1914, ai parashikoi se një luftë e re e madhe do të mundte Perandorinë Ruse.
Pas fillimit të Luftës së Parë Botërore në 1914, Legjionet e Piłsudskit luftuan së bashku me Austro-Hungarinë kundër Rusisë. Në vitin 1917, ai tërhoqi mbështetjen e tij për Fuqitë e Boshtit Qendror dhe u burgos në Magdeburg nga gjermanët.
Piłsudski ishte Shefi i Shtetit të Polonisë nga nëntori 1918, kur Polonia rifitoi pavarësinë e saj, deri në vitin 1922. Nga 1919-21, ai komandoi forcat polake në gjashtë luftëra që ripërcaktuan kufijtë e vendit. Në prag të humbjes në Luftën Polako-Sovjetike në gusht 1920, forcat e tij zmbrapsën rusët pushtues sovjetikë në Betejën e Varshavës. Në vitin 1923, me një qeveri të dominuar nga kundërshtarët e tij, veçanërisht nga Demokratët Kombëtarë, Piłsudski u tërhoq nga politika aktive. Tre vjet më vonë ai u kthye në pushtet në grushtin e shtetit te majit.
Ai u fokusua në çështjet ushtarake dhe të jashtme deri në vdekjen e tij në 1935.
Pavarsisht disa aspekteve të administratës së Piłsudskit, si burgosja e kundërshtarëve të tij politikë janë të diskutueshme, ai mbetet një nga figurat më me ndikim në historinë polake të shekullit të njëzetë dhe konsiderohet gjerësisht si themeluesi i Polonisë moderne.
Emri i tij është i lidhur me Betejën e Varshavës…
Beteja e Varshavës e njohur gjithashtu si “Mrekullia e Vistulës” ishte një rezultante betejash që rezultuan në një fitore vendimtare polake në 1920, gjatë Lufta Polako-Sovjetike.
Polonia, në prag të humbjes totale, zmbrapsi dhe mundi Ushtrinë e Kuqe.
Pas ofensivës polake të Kievit, forcat sovjetike filluan një kundërsulm të suksesshëm në verën e vitit 1920, duke e detyruar ushtrinë polake të tërhiqej drejt perëndimit në rrëmujë. Forcat polake dukeshin në prag të shpërbërjes dhe vëzhguesit parashikuan një fitore vendimtare sovjetike.
Beteja e Varshavës u zhvillua nga 12-25 gusht 1920, ndërsa forcat e Ushtrisë së Kuqe të komanduara nga Mikhail Tukhachevsky iu afruan kryeqytetit polak të Varshavës dhe Kalasë Modlin aty pranë.
103 vjet më parë, më 16 gusht 1920, forcat polake të komanduara nga Józef Piłsudski kundërsulmuan nga jugu, duke ndërprerë ofensivën e armikut, duke i detyruar forcat ruse në një tërheqje të çorganizuar drejt lindjes dhe pas lumit Neman. Humbjet e vlerësuara ruse ishin 10.000 të vrarë, 500 të zhdukur, 30.000 të plagosur dhe 66.000 të zënë robër, krahasuar me humbjet polake prej rreth 4.500 të vrarë, 10.000 të zhdukur dhe 22.000 të plagosur.
Humbja e gjymtoi Ushtrinë e Kuqe; Vladimir Lenini, udhëheqësi bolshevik, e quajti atë “një disfatë të madhe” për forcat e tij. Në muajt në vijim, disa fitore të tjera vijuese polake siguruan pavarësinë e Polonisë dhe çuan në një traktat paqeje me Rusinë Sovjetike dhe Ukrainën Sovjetike më vonë atë vit, duke siguruar kufijtë lindorë të shtetit polak deri në vitin 1939.
Politikani dhe diplomati Edgar Vincent e konsideron këtë ngjarje si një nga betejat më të rëndësishme në histori në listën e tij të zgjeruar të betejave më vendimtare, pasi fitorja polake mbi sovjetikët ndaloi përhapjen e komunizmit më tej drejt perëndimit në Evropë. Një fitore sovjetike, e cila do të kishte çuar në krijimin e një Polonie komuniste pro-sovjetike, do t’i kishte vendosur sovjetikët drejtpërdrejt në kufirin lindor të Gjermanisë, ku fermentimi i konsiderueshëm revolucionar ishte i pranishëm në atë kohë.
Pas Luftës së Parë Botërore, Polonia luftoi për të ruajtur pavarësinë e saj të rifituar rishtazi, e humbur në ndarjet e 1795 të Polonisë, dhe për të gdhendur kufijtë e një federate të re shumëkombëshe (Intermarium) nga territoret e ish-ndarësit të tyre, Rusisë, Gjermanisë, dhe Austro-Hungaria.
Në të njëjtën kohë në vitin 1919, bolshevikët kishin fituar në Luftën Civile Ruse, duke i dhënë goditje gjymtuese Lëvizjes së Bardhë Ruse.
Vladimir Lenini e shikonte Poloninë si një urë për të sjellë komunizmin në Evropën Qendrore dhe Perëndimore dhe Lufta Polako-Sovjetike dukej mënyra e përsosur për të testuar forcën e Ushtrisë së Kuqe. Fjalimet e bolshevikëve pohuan se revolucioni do të çohej në Evropën Perëndimore me bajonetat e ushtarëve rusë dhe se rruga më e shkurtër për në Berlin dhe Paris kalonte përmes Varshavës.
Konflikti filloi kur kreu i shtetit polak Józef Piłsudski formoi një aleancë me udhëheqësin ukrainas Symon Petlyura (më 21 prill 1920) dhe forcat e tyre të kombinuara filluan të shtyjnë në Ukrainë, duke çliruar Kievin më 7 maj.
Të dy palët ishin përfshirë në Luftën Polako-Ukrainase, mes pretendimeve territoriale konkurruese. Pas pengesave të hershme kundër Polonisë në 1919, Ushtria e Kuqe ishte jashtëzakonisht e suksesshme në një kundërsulm në fillim të vitit 1920 që anuloi Operacionin polak të Kievit, duke detyruar një tërheqje polake.
Nga mesi i vitit 1920, vetë mbijetesa e Polonisë ishte në rrezik dhe vëzhguesit e huaj prisnin që ajo të shembet në çdo moment. Strategjia ruse kërkonte një shtytje masive drejt kryeqytetit polak, Varshavës. Kapja e tij do të kishte pasur një efekt të madh propagandistik për bolshevikët rusë, të cilët prisnin që rënia e kryeqytetit polak jo vetëm të minonte moralin e polakëve, por të ndezte një seri kryengritjesh ndërkombëtare komuniste dhe t’i hapte rrugën Ushtrisë së Kuqe për bashkohen me Revolucionin Gjerman.
Por polakët të udhëhequr nga Pilsudski e ndaluan Ushtrine e Kuqe…!