Stavro Skendi, dijetari i kufijve ballkanikë
nga Violeta Murati
“Stavro Skendi është i paarritshëm në të kuptuarit
dhe në të shpjeguarit të kompleksitetit
që karakterizon vendet ballkanike…“
Janë të rrallë ata studiues që mund ta thurin një tematikë të tillë kaq të larmishme në një ind të vetëm”, është një ndër fjalët që Cyril E. Black, drejtor i Qendrës së Studimeve Ndërkombëtare, në universitetin Princeton, Nju Jork, përmend në prill të vitit 1980 duke vlerësuar studiuesin shqiptar, Stavri Skendo, i cili pas ’41 emigron, dhe vdes jashtë vendit, duke e parë qysh në fillim si tragjedi vendosjen e komunizmit në Shqipëri, dhe duke u krijuar një armiqësi personale me diktatorin Enver Hoxha. Skendo i njohur si ekspert kryesor për vendet e lindjes, aty ku u instalua komunizmi, u kthye në një pikë referimi për çdo dijetar në botë, që merret si me çështjet shqiptare dhe ato ballkanike.
Në fakt Stavro Skendi konsiderohej në të gjallë dekani i studimeve ballkanike në SHBA. E megjithatë, ndoshta pikërisht për faktin që nuk shkroi në shqip, deri më sot në Shqipëri Stavro Skendi, fatkeqësisht ende s’njihet e s’vlerësohet sa ç’duhet. Për të mbërritur tek kjo mungesë, botimet e Institutit të Dialogut dhe Komunikimit, sjellin për herë të parë në shqip “Studime kulturore ballkanike”, përkthyer nga anglishtja Artan Puto, me synimin që vepra e kësaj figure të shquar të zërë vendin që meriton në panteonin e kulturës shqiptare. Libri “Studime kulturore ballkanike”, i botuar për herë të parë në vitin 1980, në Nju Jork, përbën një kontribut të pazëvendësueshëm për këdo që është i interesuar të dijë e të kuptojë më mirë historinë e emancipimit të kulturës e gjuhës sonë kombëtare, krahasuar me atë të popujve të tjerë ballkanikë.
Jeta e këtij autori, profesor i kërkimit shkencor e koncentruar është: Stavri Skendo ka lindur më 20 gusht 1906 në Korçë, ku ndoqi mësimet fillore dhe të mesme. Pas përfundimit në studimeve në shkollën e Korçës, atij iu dha një bursë studimi në “Robert College”, një shkollë e financuar nga amerikanët në Stamboll, diplomohet në vitin 1928. Kur kthehet në Shqipëri, punon fillimisht në institucionet tregtare të Vlorës, dhe më vonë, në Liceun e Korçës.
Në vitin 1930, iu dha një bursë shtetërore për të marrë pjesë në kurset e shkollës së studimeve ndërkombëtare, në Universitetin e Gjenevës. Në këtë periudhë ndryshe nga bashkatdhetarët e tij, pasi përfundoi studimet, Stavri Skendo u kthye në Shqipëri, dhe rifilloi të jepte mësim në shkollën e Korçës. Ai ishte i bindur se përgatitja e një grupi njerëzish të rinj të shkolluar, janë thelbësore për zhvillimin ekonomik, social e kulturor të vendit. Në kontekstin politik të viteve ’30-të, ai u bë mbështetës i reformave në rrugën evolucionare, se sa revolucionare. Në këtë periudhë ai ishte thellësisht i shqetësuar për ndikimin italian në rritje në Shqipëri.
Edhe pse një pjesë të mirë të kohës, i dedikohet nxënësve, për të rritur njohuritë dhe aftësitë e tyre intelektuale, Skendo merr pjesë në mënyrë aktive në biseda dhe debate rreth politikës dhe kulturës. Njohuritë e tij përfshinin lexime nga shumë fusha si histori, letërsi, filozofi dhe shkenca shoqërore. Përveç kësaj, kishte njohuri të zgjeruar nga gjuhët e huaja. Studentët të cilët konsideroheshin me fat të ishin studentët e tij, në vitet ’30 e admironin Skendon për profesionalizmin, humanizmin dhe patriotizmin.
Me pushtimin italian të Shqipërisë në 1939, Stavro Skendo u bashkua me lëvizjen patriotike kundër regjimit fashist. Së bashku me patriotë të tjerë, u arrestua dhe u izolua në ishullin Ventotene në Itali, ku qëndroi deri në 1941. Pas Ventotene-s, Skendo u kthye në shtëpi dhe mori kontakt me lëvizjen e rezistencës brenda radhëve të Frontit Kombëtar (Balli Kombëtar). Në 1943, ai e la vendin me qëllimin e “autoriteteve britanike dhe amerikane për të ofruar një vlerësim realist të situatës politike dhe ushtarake në Shqipëri”. Ai shkoi në Stamboll ku mbeti deri në 1947.
Në 1947, Stavro Skendo mbërriti në Shtetet e Bashkuara. Atje fitoi një bursë, ku iu dha mundësia edhe për të filluar studimet e doktoraturës në Universitetin e Kolumbias, duke i përfunduar në 1951. Në këtë periudhë, për një kohë të shkurtër, ai u bë aktiv në emigracion duke iu bashkuar lëvizjes antikomuniste shqiptare në SHBA. Por njoftohemi se shumë shpejt ai e distancoi veten nga kjo lëvizje, për të ruajtur integritetin e tij shkencor, pa e vënë në rrezik atë. Në 1950, ndërsa ishte duke përfunduar hartimin e tezës, u ftua për të punuar si një hulumtues në Qendrën e Studimeve Evropiane në Nju Jork. Kjo organizatë, financuar nga qeveria amerikane kishte për qëllim studimin shkencor dhe analizën e situatës politike dhe sociale në vendet komuniste të Evropës Lindore. Marrëdhëniet më qendrën i ruajti deri më 1955. Ndërkohë, ai publikoi dhe u njoh si autor i librit “Shqipëria”, botuar në 1956 duke hyrë në serinë e botimeve “Evropa Qendrore dhe Lindore nën komunizëm”.
Në mes të viteve ’50-të, kjo u konsideruar si një çështje me mjaft interes, duke shërbyer si pikë referimi për fillimin e studimeve mbi Shqipërinë. Puna e prof. Skendos në projektin e kësaj qendre, i dha atij reputacion, duke u konsideruar si ekspert kryesor i SHBA-së, në gjuhën shqipe. Karriera akademike e Stavri Skendos, filloi me emërimin e tij si mësues i jashtëm për gjuhët e Ballkanit në Universitetin e Kolumbias, vitit 1954. Me titullin e profesorit, ia dha leksione të vazhdueshme deri në 1972, kur mori titullin “profesor emeritus”. Gjatë qëndrimit të tij në Kolumbia, Skendo bashkëpunon me Institutin Qendror të Europës Lindore.
Pavarësisht se një mësues i ndërgjegjshëm dhe plot pasion, para se gjithash prof. Skendo është i njohur për kontributet e tij shkencore nga lëmi i Albanologjisë. Përveç punës mbi Shqipërinë në mesin e librat e tij u përfshinë “Poezia gojore epike shqiptare dhe ajo e sllavëve të jugut”, botuar për herë të parë në 1954 dhe sërish në 1969. Kjo është, konsiderohet një vepër, që pa dyshim, përbën një kontribut të rëndësishëm në fushën e studimeve shqiptare, veçanërisht në fushën e folklorit krahasues.
Kryevepra e prof. Skendos është trajtuar monografia e tij monumentale, e përgatitur me zell të madh, “Ringjallja kombëtare shqiptarë në vitet 1878-1912”, botuar nga “Princeton University Press”, 1967. Ky libër është një nga kontributet më të rëndësishme për historiografinë shqiptare në gjuhën angleze. Në 1980, një koleksion prej 15 artikuj të shkruar nga profesor Skendo, u botua nën titullin “Studimet kulturore të Ballkanit”, vepër që tani e kemi edhe në shqip. Artikujt pasqyrojnë kërkimet gjuhësore, folklorike dhe historike. Libra, artikuj dhe gazetat shkencore e Stavros Skendos janë vlerësuar për faktin se gjithmonë ka në bazë punën kërkimore, të strukturuar dhe të përpunuar mjaft mirë. Si duket në punën e tij, favorizohej në një masë të madhe nga njohuritë e tij në gjuhët e huaja ku përveç shqipes, anglishtes, frëngjishtes, gjermanishtes dhe italishtes, kishte studiuar dhe mësuar gjuhët sllave, greke dhe turke.
Kontributi i Stavro Skendos përmblidhet në një fakt; se vepra e tij përgatit terrenin për të filluar studimet albanologjike mbi themele solide. Në vitet ’80-të, ndërsa shëndeti i tij ishte lënë, Skendo filloi të reduktojë praninë e tij në publik, por nuk pushoi për të pasuruar njohuritë e tyre nëpërmjet leximit dhe reflektimit.
Më 17 gusht 1989, nga vuajtjet e sëmundjes së Parkinsonit, vdiq në Southampton. Funerali i tij u mbajt në New York City.
http://www.lajmishqip.com