Tema: Rrafshet tërësore dhe struktura e romanit “Pse?!”
qasje kritike nga Emrije Krosi
Lëvrimi i romanit shqiptar sidomos i asaj moderne shqiptare i ka rrënjët që në vitet ’30. Shpesh herë kritika shqiptare modelin e lëvrimit të romanit modern ia ka veshur (Ernest Koliqit), por Spasse, tejkaloj çdo pritshmëri me romanin e tij, “Pse??!”, se mbetet si “guri” më i rëndë në tërë rrafshin shkrimor të gjithë krijimtarisë së tj. Një tekst me një frymë kompozimi shumështresor, një përjashtim i modelit të romaneve të deriatëhershme, ku periudha letrare e harkut kohor (1912-1939), është periudha padyshim e majave të letërsisë shqiptare, sepse solli mjaft aspekte nga problematika e madhe dhe të mprehtë socio-shqërore:
a)si koncete letrare,
b)si modele letrare,
c)si pasqyrim i relitetit letrar etj.
Mungesa e receptimit (lexuesit) në kohën bashkëkohësi.
Udhëtimi i romanit, nuk qenë aq i lehtë. Në kohën e sociorealizmit, romani u “mohua” ashtu siç kanë shkruar (Dhurata Shehri), “është roman i pohimit, i pohimit të erosit, i një erosi të estetizuar”, që nga fillesa e tij u quajt “romani i mohimit”, sipas (Vangjo Nirvanës), por kritika akoma nuk ka mundur të futet në “zemrën” e romanit. Mungesa e lexuesit të kujdesshëm që të mund të qëmtojë, me hollësi, të gjitha elementet romanore, jo vetëm si ekzistencë e mjaft problematikave sociale dhe shoqërore të kohës (nyjëtuar me të sotmen), por edhe dilemat e ekzistencializmit të njeriut, që nuk reagon ndaj një shoqërie që mbijetesën e saj e mban të lidhur me kodet zakonore, kanunet, zakonet, që as “vizioni i pritjes” i (Hans Robert Jauss-it), nuk mund mund t’i kapërcente. Lexuesi bashkëkohor e recepton, këtë vepër jo sipas qasjes së “teorisë së receptimit” nga (Wolfgand Iser), por si “tabuthyes”, pse jo dhe si reagim e lexuesit të sotëm, kur (Roland Barthes) parashtroi shpalljen e tij të “vdekjes së autorit”, në vitet 1960. Teoria e Iser-it në sferat e teorisë së receptimit, se teksti letrar ka lloje të tjera ligjërimi dhe në marrëdhënien tekst-lexues shumë herë merret si e mirëqenë, se procesi i leximit, për Iser-in, ka “dy pole” brenda një teksti letrar: a)poli artistik i referohet tekstit të krijuar nga autori, b) poli estetik i leximit, realizuar nga lexuesi. Që të përmbushet akti i të lexuarit, lexuesi i nënkuptuar është aktiv dhe pasiv, aktiv sepse nxjerr përfundimin, se lexuesi qartësisht jo vetëm nxit imagjinatën por, “plotëson rrjeshtat bosh” të pathëna nga autori, sipas (Roman Ingarden-it), sepse po aq pasive janë edhe strukturat e tekstit ato që e drejtojnë lexuesin drejt një “leximi” shterues, dhe jo anasjelltas. Teksti është lënë në duart e lexuesit për të marrë “çmimin”e tij, që në vitet ’30. Pothuaj një shekull. Meqenëse asnjë lexues nuk do të ketë pamje të njëjtë, teksti është i detyruar të interpretohet në mënyra të ndryshme. Lexuesi, teoria e receptimi të veprës, i bën të qartë, se jo vetëm zhvillimet në sfondin socio-kulturor, por dhe ideo-shoqërore, midis interpretimit-brendisë-shprehjes-kuptimit, është sot “si një vendosje të autorit brenda procesit të traditës”, sipas teoricienit (Hans-George Gadamer), se edhe veprimtaria intelektuale dhe emocionale e manifestuar në procesin njohës, të aktit të leximit, jo vetëm që ndikon në ngritjen e vetëdijes, por ky lexues nuk është ai që mund të bëjë “konjukturën e vetme të drejtë”, sipas studiuesit kosovar (Nusret Krasniqi), recitimi i çdo vepre në kohë (koha e tashme). Për (Umberto Eco-n,) teksti është i thurur me shenja e hapësira të bardha që duhen mbushur, ndaj “një tekst kërkon që dikush ta ndihmojë të funksionojë”, në çdo kohë.
Qasja në rrafshe shtresore të romanit, pse??!
A duhet të kemi një tjetër rrokje të këtij romani modern, dhe pse??!
Rrafshi i parë: (shtresa realiste), paraqet edhe tiparet realiste të romanit të kohës.
Nëse do t’i qasemi jo vetëm rrëfimit romanor, por edhe shenjave që romani na paraqet, kemi gjurmë të shkrimit autobiografik, që nuk mund ta anashkalojmë, se Gjon Zaveri është Sterjoja, apo anasjelltas Sterjoja është Gjon Zaveri, teoricienët letrarë të zhanrit autobiografik, bashkojnë: “aktin autobiografik” (Elisabeth W. Bruss), me “figurën autobiografike” të (Paul de Man), me “kontratën autobiografike” të (Philippe Lejuene), së bashku me “aktivitetin autobiografik” të (Avrom Fleishman), pa fshehur rrëfimin autobiografik, se shkrimi autobiografik identifikon autorin, historinë e jetës së tij të rrëfyer në mënyrë autentike, duke krijuar një pakt autobiografik me lexuesin ose nëpërmjet titullit, ose nëpërmjet paratekstit apo edhe stukturës së jashtme të tekstit, duke iu referuar realitetit jashtëtekstual, me strukturë të herëpashershme intertekstuale, “me statusin e intertekstit”, të (Ann Jefferson), sipas Lejeune-it, përballë çdo forme të fiksionit, biografia dhe autobiografia, janë tekste referenciale, se ofrojnë informata rreth një “realiteti” të jashtëm të romanit “Pse”??, se “tranzicionet vendosen natyrisht me zhanret tjera të letërsisë intime (kujtimet, ditari, esetë) dhe një liri veprimi e caktuar është lënë për klasifikuesit e ekzaminimit të rasteve të veçanta” të përcaktuara nga Lejuene-i, duket sikur ky roman i ka të shtresëzuara disa dallime, ndarje apo rrokja e zakoneve dhe traditave.
Dallimi mes fshatarit dhe qytetarit, rrokshmëria e traditave dhe zakoneve, një fshatar i rritur në një mjedis fshatarësh, por i shkolluar, në mjedise intelektuale në ambjente të ndryshme, marrëdhëniet me njerëzit, veprimet por edhe përshkrimet, janë tokësore dhe njerëzore, (duke fshikulluar padrejtësitë shoqërore), ka përshkruar si natyrën e vendlindjes por atë të qyteti, jo vetëm gjendjen shpirtërore të fshatarëve, “nuk çaj kokën për shtëpi për shtëpi fisnike a për shtëpi të ulët, sepse për mua fisnikëria nuk tradhëtohet, por fitohet”, f. 26, (Sterjo Spasse), e fton lexuesi të kuptojë se fisnikëria nuk është “pronë” as e fshatarit e as e qytetarit, por e vetë njeriut, kështuqë topikat historike dhe ideologjike, kanë kahe dhe izotopi: a)skena të jetës së përditshme, b)të kotësisë së jetës, c)të refuzimit të dashurisë dhe arsyes, ç)të mohimit dhe hiçit, pra (Ermir Xhindi-n) janë izotopi “të integrales topike e të surplus-eve”.
Dallimi mes fshatit dhe qytetit, për autorin është një “përballje” normale, një lloj kuturisje të sociologëve, poetëve dhe kritikëve të viteve ’30, ambjeti që i krijuar edhe nga vetëdija krijuese e autorit, “për katunarin tonë martesa është një teatër, kinema, koncert, dancë, kafene, kumar etje… f.126”, veset e fshatarëve: fjala, nderi, zakoni, familja, besa, fisnikëria, bujaria etj., i shpërfaq ashtu, thjeshtë me tërë njëmendësinë e kohës. “Meqë gjumi nuk po me vinte, vajta hyra për një copë herë në një nga kafenetë më të mëdha të qytetit…”, f.44 , veset e qytetit: bixhosi, kumari, përtacia, kafenetë thotë autori, “janë tempujt e qytetërimti të sotëm[…] E, në vend të aromës së qirinjve, të tejmanit, thithin me ëndje nikotinën e duhanit” f.46, njerëzit parazitë, vrasin kohën duke mposhtur edhe kotësinë e jetës, a nuk është një shembull i modernitet, saora njëmendësia e ditëve tona janë kafenetë.
Rrokja e zakoneve dhe traditave, (martesa, fejesa, ritet e dasmave, veshja, këngët, vallet etj), që mund të quhet edhe “roman zakonor”, sipas prof. Bashkim Kuçuku-t i njashëm edhe më romanin “Bardha e Temalit”, apo edhe saga familjare e Trebeshinës, “Kënga shqiptare”, për Vangjo Nirvana, pseudonim i (Vangjel Koçës), “zakonet tona dhe veçanërisht ato të fejesës dhe të martesës janë pikturuar me saktësi të ndërgjegjshme. Nuk duhet të mbetet njeri pa e kënduar këtë libër helmi dhe melankolie”, si objekt rrëfimtari i besueshëm, sipas (Gerar Genette) ai “që rrëfen në herë”, në shumësinë e kodeve letrare dhe kulturore të një qyteti, fshati, traditave, zakone dhe moralit të kohës, një shumësi kodesh që dekodojnë njëherësh, si një hierarki kodesh, të konsideruara për (Asa Arthur Berger), “si një bashkësi kodesh dhe subkodesh”. Pamja e tradicionalit të dasmës zë shumë faqe. “E gjithë dhoma ishte e shtruar – se shtersa përdorim – ku ishin ulur të gjithë, vetëm unë me Andonin, vëllai i vogël, rrinim në fron. Nja dy javë përpar dasmës, sipas zakonit vijnë motrat e martuara, kushërirat, tetot etj. dhe ikin pasi mbaron dasma…”, f. 122. I mposhtur nga stoicizmi i Gjonit nga “ndikimi i fortë” i zakonit, me natën e kuvendimit, (mes burrash) ku caktohej dita e dasmës. Krahasimi që bën mes fejesës së Polës në qytet, më fejesën e tij në fshat kemi këto dykotomi:
-dykotomi e parë: (zakoni në fshat) i fejuari [s’ka të drejtë],
-dykotomi e dytë: (zakoni në qytet), i dashuri i fejuari, [ka të drejtë], se
togfjalëshin: i fejuari s’ka të drejtë, e gjejmë trembëdhjetë herë, {13}.
-dykotomi e tretë: (pranëvënia, [Polë/Afërdita])
-dykotomi e katërt: (martesë interesi), [shitja me para], vlera e njeriut barazohet me vlerën e parave, nëpërmjet pasazhit: “…shitu, shitu de, si kafshë o qytetar, se s’je i zoti të jetosh pa lëmoshën e gruas tënde, se s’je i zoti të dukesh në Botë pa mëshirën e bashkëshortes. E ti, o vajzë katundare, shitu… shitu si një mushkë se aq të ka vlerësuar prindi yt, f.121.
Ritualet fetare, (kremtimi i pashkëve ortodokse), “sot është dita e parë e Pashkëve.
Nga mesi i natës na zgjoi tingëllima e këmbanës. Shkuam në kishë me gjithë fëmijët”, f.90.
.Sterjo Spasse (1914-1989)
Rrafshi i dytë: (shtresa filozofike), filozofikja nuk shfaqet si përpjesëtim e gjithërrokshme të një ideologjie si dogmë, por si frymë dhe përjetim, në ankthin e pesimizmit dhe të një antisocialitetit, ku shenja për (Behar Gjokën) “mbase kryeshenja unike dhe përdalluese, me romanin shqiptar në përgjithësi, është klima e plotë filozofike, që përcjell teksti i romanit “Pse?” është burimi dhe njohja e filozofëve të kohës si: Niçe, Shopenhauer, Tolstoi etj., në koherencë me trajtesën letrare gjithëkohore, por edhe si shenjë autoriale, e parrokshme nga shkrimtarët e kohës. Vetë pyetja dhe titulli “Pse”, mbërthen disa topikë:
a)topika e të ndjerit i dobët,
b)topika e shmangies së të panjohurës të pse-ve,
c)topika e shtypjes nga zakoni,
d)topika e pasigurisë dhe kotësisë së jetës,
e)topika e varfërisë dhe jetës së përditshme,
ë)topika e mungesës së alternativave, ku kotësia, banaliteti për jetën, e çojnë njeriu në humnerë, (si Gjençi), por ka edhe topika të tjera si ajo e marrëdhënies mes absurdit dhe ekzistencializmit, mes mohimit dhe kotësisë, (jo absurdi si Kamy-s) por Gjon Zaveri kërkon arsyet që (Harod Blum) na sygjeron: “medoemos një realitet ekzistues, qoftë bashkëkohor, qoftë historik”, duke ndërtuar dykotomitë:
-dykotomia e botës/ hiçit,
-dykotomia e mjedisit shoqëror/ shpirtëror,
-dykotomia pensimizmi/ morali,
-dykotomia sistemi/ koha,
-dykotomia e imagjinatës/ iluzionit, se personazhi është i prirur drejt mohimit, iluzioneve, veseve, por duhet vlerësuar dinjiteti njerëzor, si një humanizën që priret nga respekti dhe adhurimi për njeriun, duke iu afruar Niçes jo si filozofia e njeriut të fortë apo mbinjeriut, por atë të Gjonit, antipode niçejane ato të vdekjes “në çastin e duhur”. Ky është fragmenti me filofozik i autorit e shkëputur nga libri:
“Ç’është jeta për ty? – e pyeta./ – Flluska sapuni, – m’u përgjigj./ – Po vdekja?/-Shpërblimi i jetës!/ – Ç’është bota?/ – Një pikë helm në hapësirë!/ – Ç’është me e kuptuar në Botë?/ – Vdekja?/-Cila është kafsha më e egër? – Njeriu!/ – Po më e butë?/ – Ajo që s’ka lindur!/ – Cili njeri ju duket më i poshtër?/ – Ai që ndryshon veten me një emër të huaj dhe ai që punon aq mizorisht sa që nuk kujton as vdekjen!/ Ç’është budallallëku?/ – Të duash një gjë që s’e ke dhe të kujtosh se je ai që s’je!/ – Po puna më e mençme?/ – Të gëzosh të tanishmen!/ – Ç’është më e afërme? – Vdekja!/ – Po më e largët?/ – Zemra ime me tënden dhe fillimi e fundi i hiçit./ – Çfarë është e pavdekur?/ – Hapësira!/ – Çfarë është më e bukur?/ – Fantazia!/ – Po më e shëmtuar?/ – Sëmundja!/ – Më e hidhur?/ – Jeta!/ – Më e ëmbël?/ – Hiçi!/ – Ç’gjë e është më e madhe?/ – Libri i Botës!/ – Po më e rëndë?/ – Fjala!/ – Më e pamundur?” f. 85-86, ku marrëdhënia mes jetë/vdekjes është në sfondin e ekzistencializmit, sepse vetë krijimi i këtij tipi në letërsinë shqipe, e ka favorizuar jo vetëm klima letrare të vendit, por edhe rrymat e lira të mendimit filozofik europian mes dy lufrave, si: Kamy, Sartri, Prusti, Kafka, me vrullet dhe shkulme zemërimi, me heronj dhe personazhe të pazbërthyeshëm të pakuptueshëm, pesimistë, nihilistë, që parajalmëronin katastrohën që ishte Lufta e II Botërore. Fundi i romanit mbyllet me dyvargorin: filozofik: “Bota e Hiçit, prej Hiçit, për Hiçin,/ Rrotullohet rreth qëllimit të Hiçit”, f. 141, pranëvënia dikotomike: [jetë/vdekja], [njeri/bota], që ndërkall “Qenia e Hiçi” e (Jean Paul Satrit), jo vetëm si një distancë mes vetes dhe Botës por si një “tension midis subjektivitetit ekzistencial dhe konditave objektive ekosociale”, nëpërmjet një raporti tjetër: marrëdhëna mes besimit dhe Zotit, ku herë-herë, kur pranon se Zoti është krijuesi i Botës, pastaj edhe blasfemon, duke mohuar ekzistencën e tij, mes [besimit/ateizmit], pasi edhe Zoti është fajtori i vetë diferencave shoqërore, i vuajtjes së njerëzve, i mohimit të jetës, duke nënkuptuar thënien e (Friedrich Nietzsche-s), se: “Zoti vdiq!”
Rrafshi i tretë: (shtresa psikologjike), përsa i përket aspektit psikologjik, kemi disa minirrafshe të tjera:
Rrafshi i parë: (raporti autor/hero), raporti i Sterjo-Gjoni, është mohues si çdo gjëje, pesimimist, nuk pranon jetën, dashurinë, zakonet, filozofinë, instinktet, shqisat, por heroi Gjoni, për arsye objektive, është krejt i vetëm, kurse autori Sterjo për arsye subjektive, nuk është vetë, por një intelektual, që bindjet, sjelljen, marrëdhënien me shoqërinë është krejt ndryshe nga ambienti social ku ai jeton, dhe ngaqë nuk kutohet nga shoqëria, quhet si një njeri me “sintoma patologjike”.
Rrafshi i dytë: (raporti autor/Uni), autori rroket me vetveten për të kuptuar, qenësinë e Uni-t të tij, ku Ndërgjegja dhe Egoja, klithmojnë: “o, jo, Unë-i i im nuk mendon ashtu: unë nuk fejohem se nuk kam dashuruar, jo trupërisht por shpirtërisht… një dashuri ideale, f. 26”, Uni, kërkon një dashuri ideale, por e ekziston ajo??! Në kohën e Gjoni regëtijnë ndenja të pastra prej realitetit që ia mohon, ndaj vjen zhgënjimi, duke kërkuar nëpërmjet shumë pse-ve, enigmën e botës rebele, duke ndeshur dy dikotomi të tjera:
dykotomia: i ndershëm/ i pandershëm,
dykotomia: e vërteta/ gënjeshtra,
Rrafshi i tretë: (raporti patologji/ëndërr), marrëdhënie e Gjon Zaverit me realitetin dhe mjedisin socio-shoqëroir e bën atë të duket një njeri “patologjik”, për të realizuar ëndrrat e tij, të jetë i lirë të shprehë mendimet, të jetojë dashurinë e tij, ai do të ndryshojë realitetin, por ai i di mjetet, por nuk do, thjesht është një pasiv, si Merso, apo thjeshtë ndihet i pafuqishëm për të kundërshtuar realitetin, pra zakonin. Por termi patologji, mund të lidhet edhe me subkoshiencën (nënvetëdijen) “brenda kontekstit të modelit frojdian të psikikës”, (Zigmund Freud), jo vetëm me dëshirat e shtypuar seksuale, (mungesa e lirisë seksuale), që aty dëshirat “maskohen” me sjellje “patologjike”, vjen ndoshta edhe nga “pavetëdija kolektive” sipas (Carl Gustav Jung-ut), si një antipod mbi psikikën njerëzore, si edhe veçantitë karakterologjike, që drejtojnë raportin e individit me botën.
Rrafshi i katërt: (shtresa romantiko- sendimentale/ (shenja erotike).
Përshkrimet për fshatin përshfaqin para lexuesit bukuritë e fshatit dhe natyra shqiptare, që shpaloset ne nota romantike, “nga të dy anët, dy kodra lartësohen për bukrui sipër… sipër në hapsirë buza e katundit duket si një hark i rregullt e i shtruar me mermer uji. Pranë bazës shtrihen kopshtet, të cilët ndahen nga liqeni me pyje të bukura madhëdhtore prej plepash të lartë”, f. 92. Përshkrimi romantik i natyrës kapërthehet ehe me toponimet vendore: mali i Thatë, shkëmbenjtë e Koronikut, qyteti i Korçës etj., edhe pse mungon veprimi në roman, ai mund të quhet sipas prof. (Dhurata Shehrit), padyshim edhe romani: “i pohimit të erosit, i një erosi të estetizuar”, një lloj erosi i estetizuar, që mund të pohojmë si heroi i parë narcist në romanin shqiptar, duke aktivizuar këtë lloj libidoje narcize, jo vetëm që bëhet diskurs fantazie, por edhe hero me imazh letrar në një botë irreale, (duke kërkuar idealen), duke mos shmangur vdekjen, jo se sjellja e tij është krejt e pranueshme në arealin e letërsisë shqiptare, në mjediset akoma konservatore, por dashuria, lumturia, estetizohet me bukurinë e shpirtit, natyrën dhe madhështinë njerëzore, se dashuria është përgjigjia më e arsyeshme dhe më e kënaqshme për problemin e ekzistencës njerëzore, për (Erich Fromm-in), “të flasësh për dashurinë nuk është “predikim”, për arsyen e thjeshtë se ajo nënkupton të flasësh për nevojën më themelore dhe reale për çdo qënie njerëzore” të cilën Gjoni nuk e pranon dashurinë si “shitje” dhe “inters”, normat shoqërore, pamundësia e një tabuthyerje, indiferenca ndaj dashurisë dhe martesës , duke qenë në “opozitë shpirtërore”, dokudo herëpashere kryeshenja e “Pse-së”, është jo vetëm mohimi i ndjenjave dhe instikteve, por edhe iluzioni i lumturisë, motive të tipareve të romaneve sentimentale të kohës si “Sikur të isha djalë” të (Haki Stërmilli-t). Lufta me vetveten dhe përtejvetes vjen nga brendia, për të gjetur një zgjidhje e mbajnë pezull, i drejtohet shoqërisë, (bisedat me Gjençin), por edhe “shoqëria është indiferente”. Sentimentalizmi i fshehur dhe në shenjat ndaj Polës, “nën dritën shumëngjyrëshe të llampës më dukej si një krijesë e mrekullueshme: e gjatë trup selvi e mbushur. Dy topkat e gjoksi ia dalloja hijshëm në çipin e fustanit të mëndafshtë…” f. 87, përmbyset simboli i ëndrrës, kënaqësia e fshehtë e një dëshire fillestare, e një dëshire të fshehtë të ndrydhur, nëpërmjet “kënaqësisë” seksuale, (gjijtë e Polës) epshi i fshehur i Gjon Zaverit, por tashmë i “dënuar” të mos “i jepet” asaj dëshire duke ndrydhur çdo ndjenjë, dëshirë dhe epsh mashkullor.
Rrafshi i pestë, (shtresa humane/ antisocialiteti) kur shoqëria nuk është e interesur për fatin e individit, por as edhe fundin e vet mungesa e socialitetit çon në vetvrasje, “për relativizimin dhe mohimin e jetës, gjë të cilën e dëshmon duke ia marrë jetën vetvetes” sipas Sabri Hamitit, se vetizolimi e çon atë ne asketizëm, pra në vetvrasje, një Verter të Ri (Johan Geothe), edhe Gjoni është Verteri vetvrasës. Rrafshi human përkon edhe me krizën e ndërgjegjes intelektuale shqiptare, por edhe në rrafshin e intelektualizmit europian mes dy luftrave, me krizën shpirtërore, në lidhje me realitetin mbarëbotëror të kohës ku jetoi, nëpërmjet fragmentit: “të shikojmë gjendjen tonë, dhe të vajtojmë për veten tonë këtë mjerim. Po, mjerimi i madh botëror, se ja ç’është jeta e puna jonë: bark-strajcë-interes-shportë-egoizëm dhe… asgjë tjetër”, f.114. Zgjidha “alla verter” e romanit, tregon edhe për nënshtresën romantike, ku njeriu largohet nga realiteti, se gjithçka që e rrethon njeriun është zbulesë e vetvetes së tij. Trajtat e njeriut ndryshojnë pambarimisht ashtu siç ndryshon gjithçka në natyrë, andaj ne nuk duhet të reshtim së zbuluari trajtat e reja që i merr vetvetja jonë. Përsa i përket konceptit, si njësi e të kuptuarit të botës, atëherë ai koncept duhet të jetë pa kurrfarë trajte të përhershme, pse njeriu po e ndalon vetë “zbulimin e vetvetes”, duke “zgjedhur” asketizmin, vetminë, (jo)socialitetin, drejt vetëvrasjes, si mjeti joletrar për romatizmin (si rrymë letare), por edhe si mesazh, se pamundësia për të ndryshur realitetin çon në dëshpërim, vuajtje, mohim dhe vetëvrasje.
Si përfundim: leximi në dykohësi, nuk ia heq marrëdhënien dhe kuptimin kumtues veprës, jo vetëm në rafshet e mësipërme por as në diakroni dhe sinkroni, pasi edhe në rrafshin historik është ndërthurur me kohën reale, ku moderniteti që serviret si një hapsirë me shumë liri, ku tabutë janë rrëzuar, ku njeriu “abuzom” me lirinë e fjalës, shpirti, ku dashuria ngatërrohet me seksin dhe anasjelltas, se vetë njeriu mbetet shkaku i dobësive të tij, pamundësisë për t’i vetëplotësuar çon në vetëshkatërrimin e vetvetes, ose nëpërmjet vetëshkatërrimin, kur na thyhen ëndrrat, dëshirat, shpirti, vlerën e shumëzojmë me zero, pra ky roman duhet të ngrihet në vendin ku e meriton, jo vetëm të përmendet si një numër në biografinë e shkrimtarisë së Sterjo Spasess. Kritika është e vonuar… madje shumë e vonuar për të vlerësuar mesazhin aktual që mbart në vetvete romani.
Portali Radiandradi.com, prej 11 vitesh dhuron kontribute të përditshme në shumë fusha të kulturës, historisë dhe vlerave shqiptare. Herë pas here siti ka nevojë për mirmbajtjeje, rikonstruktim si dhe rikonceptim në formatin letër. Për ta mbajtur këtë punë shumvjeçare, ndër më seriozet dhe më të lexuarat që të vazhdojë aktivitetin bëhet e domosdoshme mbështetja e lexuesve.
To provide the best experiences, we use technologies like cookies to store and/or access device information. Consenting to these technologies will allow us to process data such as browsing behavior or unique IDs on this site. Not consenting or withdrawing consent, may adversely affect certain features and functions.
Functional
Always active
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistics
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes.The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
, por Spasse, tejkaloj çdo pritshmëri me romanin e tij, “Pse??!”, se mbetet si “guri” më i rëndë në tërë rrafshin shkrimor të gjithë krijimtarisë së tij.){kind=link}
