Unë e njoh Martin Camajn
nga Erl Kodra
Me Sigurimin e Shtetit, për herë të parë jam përballur në rininë time të hershme. Isha vetëm 16 vjeç, një gjimnazist që shkruaja poezi dhe lexoja romane pafund. Ishte koha kur mendoja se zemra do më çahej më dysh nga dashuria për vajzën syshkruar, por që kurrë nuk munda t’i them një gjysëm fjale për vuajtjet e mia djaloshare. Kur lexoja Hygo, Shekspir, Stendal dhe Honore de Balzak, unë nuk e dija se ekzistonte poeti Martin Camaj, ndërsa Gjergj Fishtën e dija përmendësh prej Babës, qysh fëmijë. Unë nuk e di se prej ç’kahit jam mbrujtë me këtë ndërgjegje; prej Babës apo prej Shekspirit?
Mbaj mend se në librin e Marksizimit unë kisha shkruar emrin e një shokut tim të klasës, duke ia transformuar në një emër të huaj. Ai quhej Mark Mrisha, ndërsa unë ia kisha transformuar në Mark Mriss, duke ia dizajnuar nëpër faqet e Marksizmit në forma interesante. Mësuesi i marksizmit, pasi mbaronte shpjegimin para klasës, gjithmonë e kishte zakon që merrte në dorë librin e një prej nxënësve, duke treguar faqen e mësimit dhe paragrafët ku ne duhej të përqëndroheshim. Atë ditë, përdreq unë kisha mbushur gjysmën e faqes bosh të librit me emrin e Mark Mriss, duke e shkruar në forma nga më interesantet.
“Çfarë është ky emër? Kush është Mark Mriss?” – më pyet mësuesi me një farë toni.
“Mësues, është Marku, Mark Mrisha” – fola me gjysëm zëri duke u ngritur në këmbë.
“Po çfarë do të thotë mbiemri Mriss? Është francez, gjerman, anglez apo italian?” – e ngriti zërin mësuesi.
“Mësues, është një lojë, kot e shkrova, por mua m’u duk interesante se si tingëllon emri i Markut” – fola përsëri duke m’u dridhur zëri.
“Me ty duhet marrë seriozisht tjetër kush” – tha ai duke e futur librin në çantën e tij.
Pas një jave, mësuesi i marksizimit më thirri në zyrë. Ai ishte edhe nëndrejtori i shkollës dhe Sekretari i Partisë. Dera ishte gjysëm e hapur. Unë u përvodha mes hapësirës së ngushtë të derës, pa e prekur atë. Në tavolinën e mësuesit unë shoh një burrë tjetër, ndërsa mësuesi qëndronte pas derës në këmbë.
Sapo hyra, mësuesi e mbylli derën, sikur donte të më zinte në kurth. Burri pas tavolinës u ngrit në këmbë, dhe më zgjati dorën. Edhe unë ia zgjata me ndrojtje. Burri më shtrwngoi aq fort, sa gishtat e mi prej fëmije kërcitën fort. Prej dhimbjes fillova ta fërkoj me dorën tjetër.
“Unë jam Dhimitri, operativi i zonës. Të njoh ty, të kam pasë njohur babain, të njoh vëllezërit e tu. Partia i di të gjitha për familjen tuaj. Por unë dua të di se kush është Mark Mriss?” – foli ai me zë të vendosur.
Mbaj mend se më mbajtën në zyrë për rreth 40 minuta. Por nuk e mbaj se çfarë thanë, sepse me mendje po kaloja njëmijë frikëra, për nanën, vëllezërit më të vegjël, për shtëpinë, babën e vdekur, dajën e zhdukur diku në Liqenin e Pogradecit, pasi kishte liruar nga burgu të burgosurit që gjendeshin aty, dhe vet kishte marrë arratinë me një varkë një natë nëntori.
Mësuesi i Marksizimit më thirri edhe herë të tjera në zyrën e tij. Më pyeste se çfarë librash lexoja, cilët janë autorët që më pëlqejnë më shumë, çfarë librash të tjerë kam në shtëpi, ku i gjeja ato. Ndërkohë, unë kisha botuar një poezi në gazetën “Zëri i Rinisë”. At’kohë fillova të përjetoj mbylljen në vetvete, dhe njëlloj ankthi të pashpjegueshëm, sa herë shikoja gazin e zi të Dhimitrit. Me kohë, unë fillova të kuptoj më mirë se çfarë ishte ai, si dhe çfarë përfaqësonte. Në mendjen time, unë nuk kam njohur njeri më të frikshëm.
Në të vërtetë historia ime me Dhimitrin është shumë më e gjatë, por kjo nuk është qëllimi i këtij shkrimi.
.
***
Kur po lexoja ato që shkruante Auron Tare për Princin e Letrave shqipe Martin Camaj, në mendje më erdhi fëmijëria ime, dhe takimi i parë me “James Bond”-at e Sigurimit. Shkak ishin bërë disa shkarravina të pafajshme në librin e Marksizimit, ku unë kisha latinizuar emrin e shokut tim të klasës Mark Mrisha. Me gjasë, edhe Martin Camaj duhet të ketë pasur ndonjë histori të ngjashme, sepse edhe emri i tij tingëllon shumë katolik dhe shqiptar. Për më tepër kur ish – studenti i kolegjit jezuit “Xaverianum” në Shkodër, ishte njëkohësisht edhe poet i rrallë i një letërsie të epërme.
Sigurimi i Shtetit vetëm përgjonte dhe gjuante jetët e më të mirëve, pikërisht të atyre njerëzve me ndjeshmëri të lartë dhe sensibël ndaj bukurisë dhe dijes. Operativët i përzgjidhnin viktimat, i përgjonin gjatë, u falnin edhe ndonjë liri të vogël. Pastaj u përgatisnin kurthet e neveritshme, zënien në lakun e pabesisë, zakonisht duke i kërcënuar me më të dashurit e tyre.
S’e di pse, ndërsa po shkruaj këto rradhë, po më kujtohen këto vargje të Camajt nga poezia ‘Gjarpni dhe grueja’:
Ajo mbramë harroi trupin e vet/ Zbuluet./ E në mëngjes e gjeti pikturë të varun
Në murin e gjanë dhetë pash’:/ E kqyri dhe e kqyri e u zhduk.
Rrallë mund të gjendet në letërsinë botërore asosacione kaq sublime dhe elitare, sa në këtë poezi. Por kaq e pamundur është që shpirti dhe mendja gjeniale e tij të mos i mbijetonte holokaustit komunist. Ndoshta, vetë Zoti ka dashtë që t’ia ndriçonte rrugën e mbijetesës. Prandaj Martin Camaj fitoi mbi gjarpërinjtë komunistë, duke na lënë trashgiminë më elitare në letërsinë shqipe.
Qëllimisht nuk do të shkruaj më shumë për Auron Taren dhe tekstin e tij. Për një arsye të thjeshtë: Historia e Shqipërisë është e mbushur me krime makabre, terror shtetëror dhe gjenocid politik të kryer nga Enver Hoxha dhe veglat e tij përgjat gjysëm shekulli. Edhe 1000 jetë t’i kenë pasardhësit e veglave të regjimit, ata nuk do të mund të lajnë krimet e kryera kundër këtij populli, këndej e andej kufirit. Prandaj ata nuk mund t’i projektojnë armiqtë e Enver Hoxhës si armiq të shqiptarizmës. Sepse, vet Enver Hoxha është armiku më i madh i kombit.