Visarion Xhuvani – pak histori nga jeta
dhe Autoqefalia e Kishës Ortodokse Shqiptare
Personaliteti Visarion Xhuvanit, i këtij apostulli të shqiptarizmës vjen në kujtesën tonë si i pari Kryepeshkop i Autoqefalisë së Kishës Ortodokse, që realizoi me aq mund Imzot Fan Noli, në kohën e Mbretërisë Shqiptare.
Të shkruash e të flasësh për Hirësinë e Tij, Visarion Xhuvanin, për qëndrimet dhe aktivitetin e tij, por edhe persekutimin nga komunizmi, historiografia duhet të flasë me gjuhën akademike. Por sot, si shqiptar, si intelektual, por edhe si gazetar, kam të drejtën të shprehem me indinjatë për pavëmendshmërinë e treguar për këtë Kryepeshkop të Parë që vjen në kujtesën tonë si një dritë me tërë shenjtërinë e njeriut, që edhe përmes fesë, i bën nder kombit.
Pa dallim feje, krahine e ideje, për çdo shqiptar, Visarion Xhuvani zë një vend të lartë në panteonin e vlerave kombëtare.
Hyqmet Zane
***
Visarion Xhuvani lindi në komunitetin e vogël ortodoks në lagjen “Kala” te Elbasanit, një lagje e vjetër brenda mureve te kalas. Qytet i cili perfshihej ne Vilajetin e Manastirit të Perandorisë Osmane. Ai ishte një anëtar i familjes së shquar Xhuvani, i njëjtë me dijetar dhe gjuhëtarin Aleksandër Xhuvani.
Ai përfundoi shkollën fillore në qytetin e tij, duke ndjekur me Rizarios Shkollën Hieratical në Athinë. Më pas ai studioi teologji. Nga 1919-1923 ai shërben në Sofje, dhe më pas për një kohë të shkurtër në Cetin.
Xhuvani mori pjesë në Kongresin e Lushnjës, dhjetor 1920, duke qenë senator i zgjedhur. Ai ishte anëtar i Kuvendit të Shqipërisë nga 1929 deri 1924. Gjatë kësaj kohe ai ka bashkëpunuar me Noli, duke theksuar nevojën për një “church Authocphalus” ortodokse në Shqipëri, me forcë kundërshton Patriarkanën e Konstandinopojës dhe përpiqet për të mbajtur komunitetin ortodoks nën ndikimin grek, që ndalonin përdorimin e gjuhës shqipe në të gjitha ceremonitë. Ai qe një kontribues kryesor në Kongresin e 1922, ku u shpall Autoqefalia e Kishës Ortodokse Shqiptare.
Xhuvani u zgjodh kryepeshkop i KOAKSH në vitin 1929, kur mbreti Zog e nxiti Autoqefalinë si një prioritet i shtetit të tij. Me gjithë kontradiktat, Xhuvani shërbeu deri në 1937, Kisha e Konstandinopojës njohu KOAKSH, duke shtuar heqjen Xhuvanit si një kusht përfundimtar. Xhuvani u detyrua të japë dorëheqjen dhe u pasua nga Kristofor Kisi. Fan Noli do ta kujtojë atë si një prej klerikëve më energjikë të Shqipërisë. Përveç shqipes, Xhuvani dinte anglisht, gjermanisht, rumanisht, serbo-kroatisht, italisht, dhe e vjetër dhe gjuhët e reja greke. Ai ka përkthyer disa studime teologjike në shqipe. Ai ishte promovues i monumentit të Kristoforidhit në sheshin kryesor të Elbasanit.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore ai ndihmoi familje hebraike, duke siguruar dokumente të rreme me kombësi shqiptare dhe shtetësi ndërsa shërbente si Peshkop i Beratit.
Ai u arrestua nga komunistët dhe u burgos në vitin 1946, lëshuar në vitin 1963 vdiq në Elbasan në vitin 1965. U varros fillimisht në kishën e Shën Jovan Vladimirit në fshatin e afërt të Shijon, duke u zhvendosur më pas në varrezat e komunitetit të fshatit.
Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë
Kontributi Xhuvani për autoqefalinë e Kishës Shqiptare ishte i madh. Ai qëndron drejtë nga Noli në këtë këndvështrim.
Kisha Ortodokse Autoqefale u shpall në Berat, më 12 shtator 1922 me katër mitropolitët, dy seminare, dhe 29 manastire. Ajo nuk u njoh nga Patriarkana e Kostandinopojës, e cila vazhdoi të këmbëngulë si gjuhë e liturgjisë të përdorej gjuha greke. Pavarësisht nga përpjekjet e Nolit duke përfituar edhe prej angazhimit të tij në politikë, nuk ka pasur sukses në konsakrimin e peshkopve shqiptarë. Prandaj Kisha shqiptare u kthye kundrejt Patriarkanës së Pejës, e cila ra dakord për t’i shenjtëruar në vend. Xhuvani u dorëzua peshkop në Kotorr, Mbretërinë e sllovenëve, kroatëve dhe serbëve nga Kisha Ortodokse Ruse, jashtë Rusisë, me banim në Sremski Karlovci. Ai mbajti marrëdhënie të mira me kishën dhe autoriteteve jugosllave.
Patriarku i Konstandinopojës deklaroi se procesi ishte i pavlefshëm në pikën e tyre të parë. Xhuvani do të marrë përsipër pas mërgimit të Nolit dhe për të vazhduar në të njëjtën rrugë me këmbëngulje. Si kundërmasë të presionit grek, shqiptarët dëbuan peshkopin Hierotheos dhe e burgosën peshkopin tjetër Kristofor në një manastir, të dy të zgjedhur prej Konstandinopojës.
Marrëdhëniet u ndërprenë për njëfarë kohe për shkak të kundërshtimeve të forta të Xhuvanit për dhënien e ndonjë kërkesë në anën greke. Ai qe konsideruar “një pengesë për marrëveshjen” edhe nga qeveria shqiptare. Kishat e Konstandinopojës dhe ajo e Moskës nuk e njohën autoqefalinë, ndërsa kisha ortodokse serbe dhe ajo rumune e njohën atë në heshtje.
Negociatat e reja filluan në vitin 1935, duke përfunduar në 1937 me njohjen e Kishës Autoqefale të Shqipërisë nga ana e Patrikut Benjamin I i Konstandinopojës.Pala shqiptare propozoi Kristofor Kisin, ndërsa pala greke propozoi Eulogios Kourilas, një shqiptar nga Ziçishti me një sfond shumë të fortë progrek. Delegacioni nga qeveria shqiptare (duke përfshirë Koço Kotën dhe Josif Kedhin) ranë dakord për Kurilla-n dhe praninë Kotokos ‘nën hierarkinë Kisi-t’, në kundërshtim me atë që Xhuvani këmbënguli. Kështu Xhuvani u detyrua të japë dorëheqjen, por vazhdoi në shërbim të Kishës Orthodhokse në Shqipëri.
Grumbulloi dhe përshtati Arben Liako.
http://iliriatv.com